Trauma en Herstel

Inleiding

Vrijwel alle ouders hopen dat hun kindje dat ze voor het eerst in hun armen houden, een gelukkig en gezond leven tegemoet gaat. Hun baby, zo kwetsbaar en onschuldig zoals het daar ligt, willen ze alles geven wat in hun vermogen ligt om daaraan bij te dragen. Ook wijzelf willen er alles aan doen om ons leven zo goed en mooi mogelijk te maken. Maar lukt dat altijd?

Onderweg kan er veel gebeuren. Mooie en goede dingen, maar ook moeilijke, en kunnen we te maken krijgen met heftige gebeurtenissen, eenzaamheid en verdriet, vaak al als kind. Hoe overleven we als kind de heftigheid? Wat doen we ermee? Kunnen we het verwerken? Dat zijn geen gemakkelijke vragen. We moeten er zelf uit zien te komen, zonder gebruiksaanwijzing. En dan kun je soms de weg kwijtraken. Of jezelf.

Het leven kan verdomd moeilijk zijn. De volgende vragen kunnen dan opkomen:

Hoe wordt een pasgeboren baby later een drugsverslaafde thuisloze?
Wat maakt dat een tienermeisje ineens haar huid kapot gaat snijden?
Waarom raken wij in zo groten getale verslaafd aan verdovende middelen of activiteiten?
Hoe komt het dat er zoveel pillen worden voorgeschreven?
Waarom zijn er zoveel ‘onverklaarbare’ chronische ziekten?
Hoe belandt deze aardige medestudent in de psychiatrie?
Wat maakt dat een energiek, vrolijk persoon van de ene op de andere dag totaal niet meer normaal kan functioneren?
Wat maakt dat sommige mensen niet vooruit lijken te komen in het leven en anderen nauwelijks kunnen stoppen en maar doorrennen?
Waarom kan er in goede relaties vaak ook ineens enorme agressie of pijnlijke afstandelijkheid voorkomen?
Wat maakt dat sommige mensen steeds opnieuw in toxische relaties terechtkomen?

Trauma en Herstel - pillen, verslaving - Liesbet Scager

Zijn deze mensen gewoon raar, zwak of psychisch gestoord? Is het pech? Luiheid? Genetisch? Gebrek aan wilskracht? Sociaal onhandig? Of hebben ze van nature een vervelend, agressief karakter? Nee, meestal niet. Op alle bovengenoemde vragen ga ik in dit artikel antwoord geven, maar in het kort komt het hierop neer:

In veruit de meeste gevallen zijn al deze situaties terug te voeren tot trauma.

Diep beschadigd

Voor mij was dit gegeven toen ik daarachter kwam een ongelooflijke eye-opener. Want het maakt al dat extreme gedrag en die nare situaties in één klap begrijpelijk en daardoor menselijk. Achter al die gedragingen of situaties schuilt een (diep) beschadigd mens met een verdrietig verhaal. Meestal een mens die zijn of haar uiterste best doet en heeft gedaan om te overleven, maar het in het leven niet goed (meer) redt.

Stel je voor dat je bij ieder mens die jou boos maakt of over wie je normaal gesproken een oordeel hebt, nu denkt: welke trauma’s zou zij meegemaakt hebben? Welk leed maakte dat hij zo geworden is zoals hij is? En misschien gaat dit ook over jezelf. Misschien verzacht dit inzicht je hart.

Trauma en Herstel - verzachting - Liesbet Scager — Verzachting

Trauma-persoonlijkheden

Toen ik begon met dit artikel dacht ik dat trauma een heel specifiek onderwerp was om over te schrijven en dat het maar een klein groepje lezers was dat zich hierin zou herkennen. Maar gaandeweg mijn onderzoek kwam ik erachter dat we er vroeg of laat vrijwel allemaal mee te maken krijgen. Trauma is veel dichterbij dan we denken.

Authenticiteit onderdrukt

Als we bijvoorbeeld als kind geen stabiele, contactvolle, liefdevolle ouders hadden, ontstaat wat genoemd wordt ‘vroegkinderlijk trauma’ (zie meer hierover verderop in dit artikel) en dat grijpt diep in in onze persoonlijkheden. Onze authenticiteit moet onderdrukt worden om te overleven en door een rol aan te nemen die dan beter werkt. Deze rol is ook als volwassene moeilijk los te laten.

Is dit wie ik ben?

Herken je jezelf bijvoorbeeld in één van deze persoonlijkheden? Dan kun je er vanuit gaan dat dit trauma-responsen zijn. Bij de meeste mensen spelen onderstaande kenmerken niet 24/7, maar in mindere mate of soms alleen als ze getriggerd worden. Ook kunnen er twee wat door elkaar heen meespelen.

De ‘doener’: altijd bezig, prestatiegericht, perfectionistisch, maar vermijdt te voelen;
De ‘vijandige’: veroordelend, verdedigend, gelijk willen hebben, agressief, dominant;
De ‘donkere’: negatief, voelt hopeloosheid, angstig, verlamd, zelfafwijzend, kan geen beslissingen nemen, bevroren in gevoel;
De ‘onzichtbare’: vermijdend, niet kunnen verbinden, gedissocieerd, isoleert zichzelf, snel gekwetst, verstoppen;
De ‘pleaser’: ook gevoelsvermijdend, conflictvermijdend, aanpassend, zorgend, over eigen grens laten gaan, bevestiging vragend.

Doel van dit artikel

Met dit artikel wil ik bijdragen tot meer bewustwording en begrip over trauma en de gevolgen daarvan, alsmede over wat we eraan kunnen doen om deze trauma’s te helen. In tegenstelling tot wat veel mensen nog geloven:

We hoeven niet ons hele leven met de gevolgen van onverwerkt trauma rond te lopen.

Er zijn inmiddels vele goede methoden die de innerlijke wonden, opgedaan door trauma, kunnen helen. Er is veel inzicht over genezing van trauma gekomen, ook uit de spirituele hoek. Een klein deel van die inzichten en methoden ga ik in dit artikel noemen.

Hier zijn al wat inzichten:

Vrijwel iedereen is in meer of mindere mate getraumatiseerd.
Trauma heeft vele, ernstige gevolgen, zowel voor het individu als voor de maatschappij.
Trauma is niet iets van de psyche, maar van het brein en het zenuwstelsel.
Trauma berooft ons van het ervaren en uiten van menselijke gevoelens en eigenschappen. Zoals liefde, vertrouwen, veiligheid, het gevoel van één zijn met God, de Hogere Intelligentie, de Bron (of hoe je het wilt noemen) en verbondenheid met anderen, het leven en alles om ons heen. Maar ook gevoelens van vreugde, compassie, innerlijke rust en acceptatie zijn moeilijk bereikbaar.
Trauma blokkeert onze energie en veerkracht, ons zelfvertrouwen en ons gevoel van zelfbeschikking: het gevoel van macht over je eigen leven en van zingeving.
Trauma ligt ten grondslag aan vrijwel al het leed in de wereld.
De gevolgen van trauma kunnen in vele gevallen geheeld worden.
Daarom biedt trauma enorme groeikansen.

Wat is trauma

In dit hoofdstuk wordt achtereenvolgend een beschrijving gegeven van de verschillende soorten trauma, de zeven componenten van trauma, de symptomen van Post Traumatisch Stress Syndroom, wat van invloed is op onze beleving van trauma en wat het eigenlijk is. Voldoende kennis hierover kan ons helpen in persoonlijke groei (in begrip en compassie) en eventueel verbetering van wat destructieve omstandigheden blijken te zijn, zowel voor onszelf als (eventueel) voor onze kinderen en/of cliënten.

De verschillende soorten trauma:

Enkelvoudig trauma:

Dit kan zijn een shocktrauma zoals een auto-ongeluk, natuurramp, verkrachting, overval en ander geweld, zowel fysiek als verbaal, de verschillende vreselijke situaties die in een oorlog voorkomen, verlies van een dierbare, een liefdesrelatie, een baan of een huis, of een miskraam, enzovoorts. Maar ook een operatie, een vergiftiging of iets kleiners zoals een val, een botbreuk of een slechte medische behandeling kan traumatisch zijn en trauma-gevolgen hebben.

Een andere vorm van enkelvoudig trauma is het meemaken van verraad, bedrog of verlaten worden.

Ook kan het verlies in het geloof in God een ernstig trauma zijn.

Trauma en Herstel - natuurramp - Liesbet Scager — Natuurramp

Chronisch trauma:

Trauma kan ook chronisch zijn in de vorm van ‘kleinere’ pijnlijke gebeurtenissen, die herhaaldelijk en langdurig plaatsvinden, ook wel ‘micro-trauma’s’ genoemd of aan langdurige omstandigheden, die een onveilig gevoel of anderszins lijden geven. Hierbij kun je denken aan:

Gepest worden
Gegaslight worden(een vorm van psychische mishandeling, waarin je perceptie van de werkelijkheid en je gevoelens in verwarring en in twijfel gebracht worden. Dit wordt doelbewust ingezet door mensen met een narcistische persoonlijkheidsstoornis. Zie ook artikel over narcisme)
Beledigd, beschaamd, bekritiseerd, gekleineerd, vernederd of belachelijk gemaakt worden
Fysiek of verbaal geweld ondergaan of er getuige van zijn (slaan, seksueel misbruik, uitgescholden of naar je geschreeuwd worden, etcetera)
Overvraagd en/of leeggezogen worden, dwang
Chronisch ziek zijn met alle nare lichamelijke sensaties en beperkingen van dien
Maar ook kun je bij chronisch trauma denken aan wat er niet of onvoldoende aanwezig is in een belangrijke relatie zoals met een ouder of een partner: genegeerd of overgeslagen worden, te weinig aandacht, begrip, liefde, erkenning, bevestiging, steun en waardering ontvangen, onthouden van seks in partnerrelaties, geen stem krijgen (niet serieus genomen worden, nooit gelijk krijgen of steeds overmeesterd of onderbroken worden).
Langdurige eenzaamheid en isolatie, buitengesloten worden
Slachtoffer zijn van een loverboy, ontvoering, mensenhandel
Niet geloofd worden door de ouders of hulpverleners bij seksueel misbruik of ander geweld
Wonen of langdurig verblijven in een oorlogsgebied
Armoede. Opgroeien of langdurig verblijven in armoede. Het elke dag een keuze moeten maken waar je je geld aan besteedt: het kopen van voedsel of het warm houden van je huis, of je al jaren dagelijks afvragen of je wel of niet iets te eten kunt vinden is traumatisch.
Opgestapelde stress. Deze vorm van chronisch trauma wordt zeer onderschat in onze maatschappij. Opgestapelde stress kan komen door langdurige hoge werkdruk of studiestress, teveel verplichtingen, als kind of volwassene steeds iets moeten doen, te weinig rust-tijd, onvoldoende mentale en fysieke ontspanning en slaaptekort.

We staan de hele dag ‘aan’.

Ook veel ‘schermtijd’ geeft een overprikkeling voor het brein. Het lichaam staat dan te lang onder spanning en kan die spanning niet meer goed afvoeren.

Trauma en Herstel - langdurige eenzaamheid en isolatie - Liesbet Scager — Langdurige eenzaamheid en isolatie

Vroegkinderlijk trauma:

Zoals deze term al zegt, is dit trauma dat al (zeer) vroeg in het leven van een kind plaatsvindt. Dit is het meest voorkomende trauma in onze Westerse maatschappij, met de meeste gevolgen (zie hiervoor ook verderop in dit artikel).

Het kind ervaart in deze situatie geen veilige hechting met de primaire verzorger. De ouder of verzorger is uit contact met zichzelf en kan daardoor het kind niet goed behandelen, niet goed ‘lezen’, niet voelen wat het nodig heeft en/of niet goed kalmeren.

Bij deze vorm van trauma kun je denken aan de situaties genoemd bij chronisch trauma, en in de ergste gevallen aan kindermishandeling, incest, emotionele en/of fysieke verwaarlozing door een onbeschikbare ouder.

Dit kan komen doordat de verzorgers veeleisend werk hebben, waardoor ze weinig thuis zijn, door eigen onverwerkt trauma, of door een fysieke of psychische ziekte. Denk bij dit laatste bijvoorbeeld aan psychopathie, narcisme, borderline, alcoholisme.

Ook parentificatie (de situatie dat het kind fysiek en/of emotioneel voor een ouder zorgt en daarvoor geen erkenning en waardering krijgt) en scheiding van de ouders zijn voor het kind helaas traumatisch (de ernst is mede afhankelijk van de leeftijd van het kind).

Gedurende lange tijd te weinig of geen gevoelsmatige, veilige verbinding ervaren
met een voor ons belangrijk ander persoon, wordt gezien als trauma.

Overgeërfd trauma:

Dit zijn de trauma’s van onze (voor)ouders, die hun emotionele wonden niet hebben kunnen aanpakken. De visie is dat deze ongeheelde emotionele wonden genetisch en energetisch als een soort blauwdruk worden doorgegeven aan het nageslacht.

Maarten Oversier heeft hier een mooi boek over geschreven. Dat kan dus verklaren waarom we soms last hebben van iets wat niet tot iets in ons eigen leven terug te voeren is. Mocht het ons lukken om deze trauma’s te helen, dan werkt dit door naar onze kinderen en zelfs volgens sommigen ook nog naar onze (voor)ouders, met wie we nog steeds energetisch verbonden zouden zijn.

Plaatsvervangend trauma:

Dat kan ontstaan bij empathische mensen die zich het leed van anderen bijzonder aantrekken, diep mee voelen en er niet van wegkijken. Afhankelijk van hun gevoeligheid, hun mate van zelfbewustzijn en eigen traumatische ervaringen, kan dit een indruk achterlaten, die lijkt op de directe ervaring van trauma. Zelfbewustzijn behoedt empathische mensen hiertegen, doordat als ze hun aandacht bij zichzelf kunnen houden in contact met lijdende mensen, deze innerlijke aandacht een beschermende werking heeft.

In de rest van dit artikel behandel ik alleen de eerste drie van de hierboven genoemde vormen van trauma (enkelvoudig, chronisch en vroegkinderlijk trauma).

Om van trauma te herstellen is het behulpzaam om goed te begrijpen wat trauma werkelijk is
en wat het effect daarvan is op het brein en het zenuwstelsel.

Over deze effecten schrijf ik iets verderop in dit artikel.

De zeven componenten van trauma:

Het is een situatie die overweldigend en levensbedreigend is, of een lange reeks kleinere gebeurtenissen of situaties die onverdraaglijk en onaanvaardbaar zijn;
Er is op dat moment geen oplossing of ontsnapping mogelijk;
Er is geen hulp en/of we kunnen die niet geven als het een naaste overkomt;
Er zijn gevoelens van doodsangst, machteloosheid en hulpeloosheid;
Het brein is niet in staat om het op dat moment te verwerken;
Er ontstaat een zelfveroordelende overtuiging;
De laatste twee hebben voor een groot deel te maken met of we als kind ‘veilig of onveilig gehecht’ zijn.

Trauma is dus niet alleen de heftige gebeurtenis zelf,
maar hangt samen met hoe we op die gebeurtenis reageren.

Symptomen van PTSS en CPTSS

Het meest bekende gevolg van trauma is het Posttraumatisch stresssyndroom (PTSS). Dit komt vaak voor bij oorlogsveteranen en -slachtoffers, en slachtoffers van andere heftige, angstaanjagende gebeurtenissen. Veel voorkomende kenmerken zijn:

hevige nachtmerries en slaapproblemen;
flashbacks die op ieder moment van de dag kunnen toeslaan;
zich opdringende herbelevingen;
plotselinge heftige emoties;
angsten en paniekaanvallen;
sterke stemmingswisselingen;
sterke prikkelbaarheid;
overdreven schrikreacties;
overgevoeligheid voor licht en geluid;
opgefoktheid;
depressie;
onverschilligheid;
angst om dood te gaan;
overmatige gevoelens van schaamte, schuld, hulpeloosheid en minderwaardigheid;
gevoel van ‘levend dood’ zijn;
voortdurend op je hoede zijn;
onvermogen om een verbinding met anderen aan te gaan;
afsluiting en vermijding van sociale contacten.

Een ernstiger vorm van PTSS is CPTSS waarbij de C staat voor complex. Deze reactie op trauma heeft dezelfde symptomen als PTSS, maar is meestal het gevolg van vroegkinderlijk trauma en kent meer complexiteit en een veelvoud van de symptomen, zoals bijvoorbeeld ook ernstige dissociatie en veranderingen van de persoonlijkheid. CPTSS wordt tevens steeds meer in verband gebracht met narcistische mishandeling (zie ook dit artikel over narcisme en een narcist herkennen).

Geheugenverlies is ook een kenmerk van trauma en komt voor na zeer ernstig trauma en het meest na kindermisbruik. Als de herinneringen later terugkomen (bijvoorbeeld in therapie) zijn ze net zo accuraat als herinneringen die altijd zijn gebleven.

Wat is van invloed op de beleving van trauma:

Er zijn verschillende factoren die van invloed zijn op hoe we een overweldigende gebeurtenis of een reeks traumatische gebeurtenissen beleven. Niet iedereen ervaart dezelfde emoties en gevolgen.

Minder snel getraumatiseerd: Veilige hechting

Als we, zoals dat genoemd wordt, veilig gehecht zijn als kind, dat wil zeggen als we in een gezin zijn opgegroeid waar een goede, liefdevolle gevoelsmatige verbinding met ons werd gelegd door de ouders of eerste verzorgers, waar we steun kregen en waar het veilig was, dan ontwikkelen we veel veerkracht en kunnen we ontzettend veel aan. We kunnen later goed functioneren in de maatschappij, hebben bovendien voldoende eigenwaarde en een gevoel van zelfbeschikking.

Dat alles maakt tevens dat we veel minder snel getraumatiseerd raken of er sneller overheen komen dan mensen die onveilig gehecht zijn als kind, bij soortgelijke overweldigende situaties.

Soldaten die uit een warm, veilig nest kwamen, bleken geen of veel minder PTSS-symptomen te hebben na een oorlogsmissie, dan soldaten die als kind slecht behandeld waren.

Trauma en Herstel - warm, veilig nest - Liesbet Scager — Warm, veilig nest

Sneller en ernstiger getraumatiseerd:

Uit een onderzoek van Line Thieren van de universiteit van Gent geef ik het volgende citaat uit haar paper:

“De sterkst voorspellende factoren voor PTSS waren de volgende (in deze volgorde):

gebrek aan ontvangen sociale steun,
verdere „life stress‟,
sterkte van het trauma,
ongunstige kinderjaren (cursivering door LS) en
lage intelligentie.”

Heel interessant vind ik in dit rijtje het belang van sociale steun, hoe gestresst iemand is, hoe de kinderjaren verlopen zijn (veilig of niet) en de intelligentie. Dat laatste heeft wellicht te maken met het vermogen tot relativeren of oplossingen vinden.

Aantal ‘hits’

Niet alleen ‘ongunstige kinderjaren’ (dus onveilige hechting) en de andere bovengenoemde factoren blijken een belangrijke rol te spelen in hoe ernstig we getraumatiseerd kunnen worden. Het aantal ‘hits’, dus het aantal trauma’s dat we oplopen beïnvloedt ons incasseringsvermogen en onze veerkracht. Hoe meer ‘hits’, hoe minder we er op den duur tegen bestand zijn (vergelijkbaar met de ‘Multiple hit hypothesis’, de theorie dat verschillende risico-factoren (‘hits’) nodig zijn om een ziekte te veroorzaken).

Persoonlijk of onpersoonlijk trauma

Ook blijkt het zo te zijn dat:

hoe persoonlijker het trauma, hoe groter het leed,
oftewel de impact op ons welzijn.
Een verkrachting bijvoorbeeld kan erger zijn dan een tsunami.

Zelf – en wereldbeeld

Om deze reden is ook ons zelf- en wereldbeeld van belang. Het is één van de factoren die bepaalt hoe we een trauma ervaren en hoe we ons daarna ontwikkelen. Hebben we bijvoorbeeld de overtuiging dat we niet veel waard zijn of er niet toe doen, dan zullen we trauma’s eerder persoonlijk opvatten, alsof we het verdiend hebben. Dan is het negatieve effect sterker.

Of geloven we bijvoorbeeld in toeval, dan zal een ernstig trauma de vraag oproepen ‘Waarom moet mij dit overkomen?’ Dit gaat gepaard met het idee van persoonlijk onrecht aangedaan worden en dat maakt dat we het trauma als pijnlijker ervaren.

Geloven we daarentegen in karma (de leer van oorzaak en gevolg) of in het idee dat alles dat we meemaken een doel heeft, dan wordt het trauma minder persoonlijk opgevat en zal minder ernstige gevolgen voor ons hebben.

Wat is trauma in feite: een ontregeld zenuwstelsel

Om goed te begrijpen wat een ontregeld zenuwstelsel is, is het handig om te begrijpen wat een goed functionerend zenuwstelsel inhoudt. Als het brein in een kalme staat verkeert, is het zenuwstelsel en in balans.

Window of Tolerance

Dit zou je zo kunnen zien. Ons autonome (dus vanzelf werkende) zenuwstelsel bestaat uit de sympathicus, die ons lichaam in actie laat komen, en uit de parasympathicus, die ons lichaam tot rust brengt en regenereert. Deze twee delen wisselen elkaar normaal gesproken de hele dag in regelmatige fluctuaties af.

Geen grote pieken, geen diepe dalen, dus binnen een bepaald, rustig voelend bereik. Het bereik waarbinnen dit zich afspeelt wordt de ‘Window of Tolerance’ (WoT) genoemd.

Window of Tolerance - Trauma en herstel — Window of Tolerance

Nervus vagus en WoT

Om het plaatje compleet te maken, moet de nervus vagus ook genoemd worden. Dit is evolutionair gezien de nieuwste tak van ons zenuwstelsel. Deze zeer belangrijke zenuw, die door het hele lichaam loopt en onderdeel is van het parasympathische zenuwstelsel, speelt een belangrijke rol bij ontspannen, herstellen en verbinden.

De nervus vagus maakt dat je je veilig voelt, in de flow bent, dat je aan het stuur staat van je leven (goede zelfregulatie) en dat je weet dat je een goed mens bent.

Daarnaast voel je je verbonden met anderen en het leven. Het zal duidelijk zijn, dat als deze zenuw goed ontwikkeld is en de overhand heeft, je je ook binnen de WoT bevindt.

Trauma en WoT

Bij trauma schiet de sympathicus ver boven de bovenste lijn van de WoT uit (veel stress) en als er geen hulp of oplossing komt, blijft die in die hoge stress-stand staan. (Getraumatiseerde en onveilig gehechte mensen hebben vaak een wat nauwere WoT, vandaar ook dat ze sneller in de stress schieten en getriggerd worden dan mensen die geen ernstig trauma hebben meegemaakt en/of veilig gehecht zijn.)

Het autonome zenuwstelsel is echter niet berekend op lange tijd in zo’n hoge traumastress-stand te blijven en na verloop van tijd zal het instorten in een te lage stand van de parasympathicus. Het zakt te ver onder de onderste lijn van de WoT. Dit is te merken aan uitputting, burn-out en depressie.

Een goed gereguleerd zenuwstelsel bevindt zich
voornamelijk binnen de Window of Tolerance.
Lichaamsbewustzijn en veilige verbinding zijn hiervoor doorslaggevend.

Vechten of vluchten

Als er een heftige gebeurtenis plaatsvindt (of een reeks onaanvaardbare gebeurtenissen) moeten we op de één of andere manier zien te overleven. Daarvoor beschikt ons lichaam over drie overlevingsmechanismen. Deze mechanismen slaan automatisch aan bij direct of als zodanig waargenomen gevaar en bestaan uit: vechten, vluchten of bevriezen. (Sommige deskundigen geven nog een vierde overlevingsmechanisme aan, namelijk totale aanpassing. Deze laat ik hier buiten beschouwing.)

Bij trauma gebeurt er dit: vechten helpt niet, vluchten kan niet doordat we bijvoorbeeld worden vastgehouden, opgesloten of anderszins worden tegengehouden om effectieve actie te ondernemen, en redding is er niet. De overlevingsstress (vecht- of vluchtenergie) die dan ontstaat is zo intens, dat het wordt opgeslagen in ons lichaam in plaats van afgevoerd te worden.

‘Omdat het zenuwstelsel alleen registreert dat gevaar voorbij is als de gemobiliseerde energie is ontladen, zal het onbeperkt doorgaan met het opwekken van energie tot de ontlading plaatsvindt. Tegelijkertijd ziet het zenuwstelsel dat er meer energie in het systeem zit dan het aankan en dus remt het zo krachtig dat het hele organisme ter plekke wordt stilgelegd. Nu het organisme volledig inactief is, wordt de enorme energie in het zenuwstelsel vastgehouden.’ (Peter Levine, 2017)

Hierdoor raakt ons zenuwstelsel ontregeld.

Bevriezing, ineenstorting en dissociatie

Als we geen oplossing kunnen vinden om te overleven in de vorm van vechten of vluchten bij een fysiek trauma (zoals bij een ongeluk of natuurramp) of een psychisch trauma (zoals bij een ontvoering, slechte relatie of huiselijk geweld), blijft er maar één ding over en dat is uit verbinding gaan met de omgeving en met onszelf.

Dat noemen we dissociatie. Er ontstaat afsplitsing van geheugenfragmenten, alsmede van de overweldigende – en helaas daarmee ook van álle – gevoelens (zombie-gevoel), van ons lichaam en van bepaalde delen in onszelf. Het is een volledige ‘shut-down’, oftewel ineenstorting van ons systeem. Dit is bevriezing. En de kern van trauma. Doordat we niet iets konden doen tegen de heftige gebeurtenis(sen), zoals vechten of vluchten, kon de heftige situatie niet verwerkt worden.

De kern van trauma is bevriezing en dissociatie, dus een ontregeld zenuwstelsel als reactie op een overweldigende gebeurtenis.

Anders gezegd: trauma is uit verbinding gaan.

Trauma en Herstel - bevriezing - Liesbet Scager — Bevriezing

Gevolgen van trauma

Ernstige verstoringen in ons brein

Deze ontregeling van het zenuwstelsel creëert op den duur ernstige verstoringen in ons lichaam en/of op het mentale en psychische gebied, want ons brein stuurt alles aan. Onze levensenergie stroomt niet goed meer, waardoor ons systeem niet meer goed functioneert. Dit is in het kort het antwoord op al de vragen die aan het begin van dit artikel gesteld werden, maar ik ga hier later uitgebreider op in.

Landkaart in onze hersenen

De bevriezing die ontstaat heeft drastische gevolgen: de hele ‘landkaart’ in onze hersenen verandert:

De situatie, de wereld, het leven wordt als te onveilig gezien om werkelijk aan deel te nemen.
Ieder ander wordt als een potentieel gevaar waargenomen.
Dat deel van ons dat al die onverdraaglijke emoties ervaarde wordt afgesplitst. We raken daarmee het contact met ons authentieke zelf kwijt. We zien onszelf als hulpeloos en/of incapabel. Er ontstaat een negatieve zelf-overtuiging, zoals ‘ik red het niet’, ‘ik ben niet goed genoeg’, ‘ik kan het niet’ of ‘ik doe er niet toe’.

De verbinding wordt verbroken met de situatie waarin we ons bevinden,
onze dierbaren en met onszelf en ons lichaam.

Twee soorten brein

Er ontstaan dan twee soorten brein: het traumabrein en het normaal functionerende brein. Getraumatiseerde mensen leven vanuit het traumabrein, dus vanuit de overlevingsmodus, totdat het trauma geheeld wordt. Er is altijd een vorm van spanning. Dit komt doordat ons traumabrein gewend (en verslaafd) is geraakt aan stress en daarom altijd een vorm van drama (of risico) zoekt om op dit stressniveau te blijven.

Dramatische gevolgen in ons leven

De gevolgen van onverwerkt trauma zijn dramatisch. Voor ieder mens heeft trauma een specifieke uitwerking, maar er zijn ook veel gemeenschappelijke kenmerken, omdat onze hersenen in grote mate hetzelfde functioneren.

Trauma en Herstel - niet meer kunnen genieten van de natuur - Liesbet Scager — Niet meer kunnen genieten van de natuur

Niet meer in het hier en nu. Uit verbinding zijn met onze situatie maakt dat we niet meer in het hier en nu kunnen zijn en van de natuur kunnen genieten of erin ontspannen. Gevoelens als vreugde, vrede en liefde zijn nog maar heel moeilijk te voelen, zoals we eerder zagen. Dat komt doordat we voortdurend alert ‘moeten’ zijn op mogelijk gevaar.
We zitten veel in ons hoofd. Onze gedachten worden met onverwerkt trauma automatisch negatiever en ‘luider’. Dat komt omdat veiligheid niet meer vanzelfsprekend is en voelen angstig is geworden, dus ons hoofd gaat voortdurend heel naarstig en streng aan het werk om onze situatie te scannen, veilig te houden en (in gedachten) te verbeteren.
Gebrek aan ‘drive’, de kracht en motivatie om iets te doen en bereiken. We stellen uit en komen niet in beweging, we doen iets niet. We hebben weinig levenskracht, weinig flow, lage energie, zijn lethargisch, verdoofd. Dat is de bevriezing.
Dit wordt ook wel ‘functional freeze‘ genoemd: je functioneert nog wel en hebt, doordat je deze staat gewend bent, vaak niet in de gaten dat je systeem ontregeld is. Cognitieve gedragstherapie of andere uiterlijke gedragsveranderingen die we onszelf opleggen om in beweging te komen, werken dan niet of zeer tijdelijk.
Relatieproblemen. Uit contact zijn met onze dierbare(n) maakt dat we ons óf van hen terugtrekken (vluchten, dus weglopen of achter een scherm of de krant gaan zitten, of bevriezen, dus negeren of niet kunnen inleven) óf dat we hen gaan aanvallen (vechten, boos worden, in discussies gaan, verbaal of fysiek geweld toepassen) bij zelfs de kleinste triggers.

Veel relatieproblemen ontstaan uit deze overlevingsreacties. Geen één overlevingsreactie is leuk voor de partner, want als het brein een gevaar ziet in de ander, moeten we onszelf verdedigen en dat maakt dat ons hart niet meer openstaat voor de ander, we moeten immers op onszelf gericht zijn om onszelf te beschermen. Alleen in een ontspannen toestand kunnen we in verbinding staan en compassie, begrip en aandacht hebben voor de ander. Dit geldt ook voor onszelf, vandaar het volgende gevolg bij punt 5.

Negatief zelfbeeld. Zelfhaat neemt de plaats in van een zelfbeeld van onschuld als we uit contact zijn geraakt met onszelf. We gaan een toxischerelatie met onszelf aan, doordat we niet goed meer kunnen onderscheiden en voelen wat liefdevol en liefdeloos gedrag is. (Zie ook punt 7 en 8.) Ons innerlijke kompas hiervoor is beschadigd geraakt of heeft zich niet goed kunnen ontwikkelen.
Hoe jonger we waren toen het misging en hoe ernstiger het trauma, hoe beter we moeten letten op ‘het goed doen’ om te kunnen overleven en dus hoe strenger onze criticus wordt. Bijbehorende gevoelens als schaamte en schuldgevoel zijn vaak het gevolg van trauma.

Trauma en Herstel - schaamte - Liesbet Scager — Schaamte

Beperkt vermogen tot emotieregulatie. Aangezien onze overweldigende angsten, verdriet en woede onderdrukt moesten worden om nog te kunnen functioneren, konden we niet leren onze emoties goed op te vangen en te reguleren.Ook leerden we dit meestal niet van onze ouders, verzorgers of op school. Dit geeft veel onrust en onvrede.
Zelfsabotage. Dit heeft verschillende uitingsvormen:

Moeite met gedrag loslaten dat niet goed voor ons is;
Geen stevig ‘zelfgevoel’ en daardoor onszelf niet belangrijk genoeg vinden om goed voor onszelf te zorgen;
Moeite met doelen stellen en beslissingen nemen;
Moeite met grenzen stellen;
Ervaren van zinloosheid.

Hieronder leg ik dat verder uit.
Zelfsabotage komt doordat we uit contact zijn geraakt met ons lichaam. In ons lichaam huist ons gevoel. We raken dus ook uit contact met ons gevoel. Maar ons gevoel is onze richtingaanwijzer. Als we niet weten wat goed voelt, kunnen we moeilijk doen wat goed voor ons is of het zelfsaboterende gedrag loslaten.
Als we niet voelen dat we eigenlijk ongelukkig worden van bepaald gedrag, waarom zouden we er dan mee stoppen? We kunnen daardoor niet goed meer voor onszelf en ons lichaam zorgen, onze behoeften voelen en eraan voldoen, en onze lichamelijke impulsen volgen (eten, slapen, bewegen of ontspannen en dergelijke).

Ons zelfgevoel, dat gekoppeld is aan ons lichaamsbewustzijn, is niet (goed) ontwikkeld.

Neurowetenschap leert ons dat ons zelfgevoel, het gevoel dat je als persoon bestaat en bestaansrecht hebt, en het gevoel dat je werkelijk leeft, verankerd liggen in een vitale verbinding met ons lichaam.
Zonder stevig zelfgevoel vinden we onszelf niet belangrijk genoeg om goed voor te zorgen.

Wat ook meespeelt in zelfsabotage: als we succes hebben zijn we authentiek en – bij jeugdtrauma – juist als we authentiek waren werden we afgewezen of beschaamd. Dus authentiek zijn wordt door ons brein gezien als ‘gevaarlijk’.
We zullen daarom ook niet goed doelen kunnen stellen, beslissingen nemen en ons leven vormgeven, zodanig dat we er blij van worden. Daarnaast kunnen we moeilijk grenzen stellen (want we voelen onze grenzen niet of vinden ze niet belangrijk). Door dit uit contact zijn met ons lichaam en gevoel kunnen we ook ernstige zinloosheid ervaren.

In ernstige gevallen van gebrek aan zingeving en (zelf)gevoel kunnen getraumatiseerden auto-mutilatie toepassen (zichzelf snijden of op een andere manier beschadigen). De pijn die dan ontstaat, en waar alle aandacht naartoe gaat, is dan voor hen beter te verdragen dan de innerlijke pijn of juist hun gevoelloosheid.

Lage eigenwaarde. We ervaren onszelf niet meer als iemand die moeilijke of bedreigende situaties aan kan. Getraumatiseerden gaan veel uit de weg. Bij vroegkinderlijk trauma hebben we in meer of mindere mate het gevoel gekregen dat we er niet toe doen of slecht zijn. Dat geeft een lage eigenwaarde. Tevens vragen we ook geen hulp meer, omdat die er niet was en we die dus niet verwachten. Of we geloven dat die hulp toch niet gaat werken of dat we die niet verdienen.
Herhaaldelijk toxische relaties aangaan. Dat komt doordat onze perceptie van wat gevaarlijk en wat veilig is niet meer goed werkt in ons brein. Onze intuïtie (ons innerlijke kompas) werkt ook niet goed meer. Bovendien is ons brein zoals we gezien hebben door jeugdtrauma verslaafd geraakt aan een hoog niveau van stress, waardoor we eerder verliefd worden op iemand die in kwalijke opzichten op één van onze (tekortschietende) ouders lijkt en ons veel stress bezorgt. Het meest verslavende voor ons brein is, als deze persoon ons later ook weer geruststelt. De afwisseling van hoge mate van stress en geruststelling blijkt zeer verslavend te zijn.
Veranderd wereld- en mensbeeld. Trauma verandert niet alleen ons zelfbeeld, maar ook hoe we de wereld en mensen zien. Het vernietigt ons gevoel van veiligheid en het idee dat de wereld een speeltuin is waarin je kunt genieten, leren, ontdekken en avonturen kunt beleven. De wereld wordt een angstige plek. De mens is niet langer een bron van liefde, vervulling en plezier, maar een bron van pijn en potentieel gevaar. We worden wantrouwend en geremd of juist te naïef en ongeremd, doordat we gevaar juist niet meer zien.
Verslavingen. We krijgen veel last van angsten, rusteloosheid, woede en depressie en deze innerlijke chaos moeten we zoveel mogelijk verdoven en onderdrukken om nog een beetje te kunnen functioneren (ons systeem is van nature pijnvermijdend en wil weg van trauma). Dat gaat ten koste van onze spontane deelname aan het leven. Er zijn vele manieren om ons gevoel te verdoven: met verslavingenaan middelen, of door afleiding te zoeken met social media, televisie kijken, eten, seks, computerspelletjes of andere obsessieve gedragingen. Dus getraumatiseerde mensen raken vaak verslaafd.

Trauma en Herstel - schermen kijken - Liesbet Scager — Schermen kijken

Chronische ziekten en uitputting. Als het brein voortdurend in de overlevingsstand staat, worden er continu stresshormonen afgevuurd. Dit creëert chaos in ons systeem. Ons immuunsysteem raakt ontregeld en functioneert niet meer goed, waardoor ziektekiemen of andere ‘vijanden’ van ons systeem niet meer goed onschadelijk gemaakt kunnen worden. Er ontstaan zogeheten laaggradige ontstekingen waarvoor het lichaam te weinig kracht heeft om dat op te lossen. Hierdoor kunnen er op den duur uitputting en chronische fysieke of psychische ziekten ontstaan.

Ons lichaam heeft geen energie over voor herstel, want alle energie gaat naar overleven. Het herstelvermogen is daarom te laag.

Denk hierbij aan fibromyalgie, migraine, chronische vermoeidheid, depressies, cardio-vasculaire aandoeningen, allergieën en vele andere (auto-immuun)ziekten.

Psychische ziekten. Hoe het precies werkt in het brein, zou ik niet kunnen uitleggen, maar in een training met de alom gewaardeerde expert op het gebied van trauma, Bessel van der Kolk, vertelde hij aan ons deelnemers dat trauma waarschijnlijk de meest belangrijke oorzaak is van psychiatrie. Waar en hoe het systeem aangetast wordt, fysiek of psychisch, is per persoon verschillend.
Diëten om af te vallen helpen niet. Je eet goed voedsel, sport veel en leeft gezond, maar toch val je niet af. Ook dit is een bevriezing-toestand. Het lichaam verkeert in een toestand van angst en wil geen energie verliezen.

Onze persoonlijke en spirituele ontwikkeling wordt geblokkeerd. Als het brein denkt dat we moeten ‘overleven’, moeten we constant alert zijn en op de buitenwereld gericht zijn, we moeten voortdurend de situaties analyseren om onszelf zo goed mogelijk te beschermen tegen pijn en gevaar. De blik naar binnen richten, voelen wat er in ons lichaam gebeurt en onze gedachten laten gaan roept daarom veel weerstand en verzet op. Toch is dit precies wat nodig is: zonder onze trauma’s te helen blijft in mijn ogen ons fundament te zwak om op ‘spirituele hoogten’ te komen.

De ernstige gevolgen van vroegkinderlijk trauma

De gevolgen van deze ernstige vorm van trauma verdient in mijn ogen een apart hoofdstukje, omdat na veel onderzoek blijkt, van onder meer Corine de Ruiter, dat deze vorm van trauma, oftewel kindermishandeling, in onze maatschappij nog steeds grotendeels onderschat of niet voldoende onderkend en daarom niet grondig genoeg aangepakt wordt (zie hier haar artikelen hierover).

Een voorbeeld van een misverstand waaraan volgens De Ruiter hardnekkig wordt vastgehouden in de (Nederlandse) Jeugdzorg, is dat het altijd goed is dat kinderen na een scheiding met beide ouders contact blijven houden. Maar in het geval van bijvoorbeeld een ouder met een psychopathische of narcistische persoonlijkheidsstoornis is dat uiterst traumatiserend en dus schadelijk. Hiermee wordt in de Jeugdzorg geen rekening mee gehouden.

Kinderen moeten in veel gevallen naar hun mishandelende ouder blijven gaan.
Het is wettelijk gezien bijzonder moeilijk voor de gezonde ouder om dit
zonder hulp van een erkende instantie te verhinderen.

Dit maak ik helaas ook regelmatig mee in mijn praktijk. Ik hoop dat dit artikel in de Jeugdzorg een bijdrage kan leveren aan bewustwording over dit belangrijke thema in ons leven.

Ondervindingen van Bessel van der Kolk

Vroegkinderlijk trauma, oftewel kindermishandeling, heeft de meeste gevolgen voor de volwassen geworden kinderen die hieronder geleden hebben en dus ook voor de gehele maatschappij. Het volgende heb ik uit het boek Traumasporen van Bessel van der Kolk. Het is behoorlijk schokkend.

Kindermishandeling

‘Dit zijn de kinderen en later de volwassenen, die het minst goed functioneren en vaak chronische klachten en/of psychische of psychiatrische klachten krijgen. Ze hebben een lage eigenwaarde, zelfbeschadigende neigingen en roekeloosheid, intense en ongepaste woede en steeds terugkerend suïcidaal gedrag.’

Beth Hart maakte hierover een prachtig, hartverscheurend nummer over haar eigen geschiedenis van mishandeling. Ze zingt precies over wat hier in dit artikel uitgelegd wordt en het ontroert me telkens weer:

‘Jeugdtrauma is dus een belangrijke voorspeller van volwassen functioneren.’

Parentificatie en emotionele verwaarlozing

‘De kinderen, die geparentificeerd waren en emotionele verwaarlozing, of teruggetrokkenheid van de moeders hadden ervaren, ondervonden de meest diepgaande en langdurige negatieve effecten in hun latere leven. Meer nog dan de kinderen van egoïstische en vijandige moeders. (Dit bleek uit onderzoek, cursivering LS)

Als er geen adequate spiegeling is geweest van het kind in de eerste levensjaren door de ouder, ontstaan er dissociatie, het gevoel van verlorenheid, verlating, onthechting van de wereld en een zelfbeeld gekenmerkt door zich als onbemind zien, en gedeprimeerd, hulpeloos en gevangen.’

Trauma en Herstel - verwaarlozing - Liesbet Scager — Verwaarlozing

Seksueel misbruik en fysieke mishandeling

‘Ons onderzoek liet zien dat het hebben van een geschiedenis van seksueel misbruik en lichamelijke mishandeling in de kindertijd een sterke voorspeller was van herhaalde zelfmoordpogingen en de neiging om zichzelf te snijden.’
‘Als je een herinnering aan veiligheid en genegenheid ontbeert, dan is het mogelijk dat de receptoren in de hersenen die reageren op menselijke vriendelijkheid zich simpelweg niet verder ontwikkelen. Als dat het geval is, hoe kunnen mensen dan leren om zichzelf te kalmeren en zich gegrond te voelen in hun lichaam?’ stukje

ACE-test

Even mijn uitleg vóór het volgende punt. Er bestaat een test, de ACE-test (Child Adversary Experience) waarin de mate van kindermishandeling (tot de leeftijd van 18 jaar) gemeten kan worden door middel van een aantal vragen, zoals ‘Heeft een ouder of andere volwassene je regelmatig geduwd, geslagen of iets naar je toegegooid? Of zich zo gedragen dat je bang was dat je mishandeld zou worden?’ ‘Heb je vaak het gevoel gehad dat je er niet echt toe deed in jouw gezin?’ Elke vraag die met ‘ja’ beantwoord kan worden, krijgt een punt. (Lang niet alle vormen van mishandeling worden gedekt, dus dit is meer een richtlijn.)

‘Hoe hoger de ACE score, hoe hoger de kans op leer- en gedragsproblemen, en op volwassen leeftijd hoe hoger het ziekteverzuim op het werk, financiële problemen, chronische depressie, zelfmoordpogingen, alcohol- en drugsverslaving, risicovol gedrag zoals roken, overgewicht, en ernstige gezondheidsproblemen.’

Zonder kindermishandeling ¾ minder zelfmoord, drugsgebruik en huiselijk geweld

‘Onderzoek in de Verenigde Staten toont aan dat de kosten van de gevolgen van kindermishandeling hoger zijn dan die van hart-en vaatziekten of kanker, en dat het uitroeien van kindermishandeling in de VS het totale percentage van depressie zou verminderen met meer dan de helft, alcoholisme met tweederde en zelfmoord, drugsgebruik en huiselijk geweld met driekwart. Het is dus het grootste volksgezondheidsprobleem.’

(De volgende citaten van Bessel van der Kolk relateren aan de verschillende hechtingsstijlen en daar ga ik in dit artikel niet verder op in.)

‘De kwaliteit van de relatie tussen ouder en kind is de belangrijkste voorspeller van gedragsproblemen tijdens de adolescentie en niet eventuele neurologische afwijkingen van het kind, de persoonlijkheid van de moeder, het IQ of het karakter van het kind, noch het stressniveau van het kind’.

Gedragsproblemen bij kinderen

- Ongevoelig, opdringerig en grensoverschrijdend gedrag door de ouder als het kind 6 maanden oud is, voorspelt hyperactiviteit en aandachtsproblemen in de kleutertijd en daarna.

- ‘Verwaarlozing of een gevoelloze behandeling leidde tot gedragsproblemen op school en voorspelde moeilijkheden met leeftijdsgenoten en een gebrek aan empathie voor het leed van anderen’.

- ‘Kinderen van onvoorspelbare ouders drongen vaak aan op aandacht en raakten intens gefrustreerd door kleine tegenslagen. Hun aanhoudende gespannenheid maakte hen chronisch angstig. Ze zochten voortdurend naar bevestiging en geruststelling. Ze werden gehinderd in hun natuurlijke neiging tot spelen en ontdekken. Daardoor groeiden ze op tot chronisch zenuwachtige en niet-avontuurlijke mensen.’

Tot zover de citaten en opmerkingen van Bessel van der Kolk.

Hoe ontstaan deze gevolgen?

Hieronder volgt kort wat eenvoudige en interessante informatie over wat trauma doet met ons brein en zenuwstelsel. Kennis hiervan verklaart veel van de hierboven genoemde symptomen en kenmerken van getraumatiseerde mensen. Het geeft meer begrip en dat kan enorm helpen, zowel voor anderen als jezelf.

Trauma beschadigt het brein en zenuwstelsel

Bij trauma gaat er in ons brein en zenuwstelsel iets kapot (of wordt niet goed ontwikkeld als we dit als jong kind ervaren). Het autonome zenuwstelsel, dat dient om ons te beschermen, in leven te houden en te regenereren, en dat automatisch werkt, raakt beschadigd en functioneert niet goed meer.

We blijven in één van de overlevingsstanden staan: vechten of vluchten (over-spanning) of bevriezen (onder-spanning). Dit heeft specifieke gevolgen, die vaak niet begrepen worden.

Hersengebieden

Welke hersengebieden raken beschadigd? Onder andere de thalamus, de amygdala (het ‘alarmsysteem’) en de frontale hersenkwabben. (Ook hier gebruik ik teksten en citaten van Bessel van der Kolk uit zijn boek Traumasporen. Alleen de letterlijke citaten zet ik tussen aanhalingstekens.)

1. De thalamus regelt onder andere de verwerking van zintuiglijke prikkels en informatie. Het filtert ook de prikkels, waardoor je je ook kunt afsluiten van prikkels. Als de thalamus niet meer goed functioneert kunnen we dus overprikkeld raken. Wat er ook gebeurt tijdens een overweldigende, bedreigende ervaring is dat het verwerkingsproces (waarin de thalamus een rol speelt) defect raakt. ‘Beelden, geluiden, geuren en aanrakingen worden gecodeerd als geïsoleerde, gedissocieerde fragmenten en de normale geheugenverwerking stagneert.

Dit verklaart waarom mensen na een trauma niet direct een samenhangend verhaal kunnen vertellen over wat er gebeurd is. Alle indrukken worden als het ware in verschillende laatjes van het brein opgeslagen en nog niet met elkaar verbonden tot een geheel. Dit komt door dissociatie, de essentie van trauma

De overweldigende aspecten van de ervaring worden afgesplitst en versnipperd en gaan een eigen leven leiden. De zintuiglijke herinneringen dringen zich op aan het heden. Dit worden herbelevingen en flashbacks genoemd. Een trauma heeft een begin en een einde, maar deze herbelevingen kunnen op elk moment plaatsvinden en duren tot het trauma opgelost wordt.

1. Ook kan de amygdala, het ‘alarmsysteem’ defect raken. Dat is dat deel van ons brein dat gevaar detecteert en direct daarop met stresshormonen reageert (adrenaline en cortisol) om een lichamelijke reactie in gang te zetten. De hartslag, bloeddruk en ademhaling verhogen ter voorbereiding op een vlucht- of vechtreactie. Deze informatieverwerking gaat via ons autonome zenuwstelsel en is sneller dan ons bewuste brein, dus ons lichaam reageert al voordat we bewust beseffen dat er gevaar is.

Als dit systeem defect raakt, keert ons lichaam nadat het gevaar is geweken, niet meer terug naar een toestand van rust.

‘Trauma kan het risico verhogen dat er een verkeerde inschatting wordt gemaakt van het gevaar of de veiligheid in een bepaalde situatie.’ Het alarmsysteem is defect geraakt.
‘Defecte alarmsystemen resulteren in uitbarstingen of teruggetrokkenheid in reactie op onschuldige opmerkingen of gezichtsuitdrukkingen.’

1. De frontale hersenkwabben: dit is het gebied van ons bewuste denken: taal gebruiken, abstract denken, informatie opnemen en verwerken, plannen, voorspellen wat er zal gebeuren als we een bepaalde actie ondernemen, reflecteren en keuzen maken. Ook ons vermogen tot empathie ligt in dit deel van ons brein.
  Met dit deel van ons brein kunnen we ‘mindful’ zijn, dus boven onze gedachten en gevoelens uitstijgen, en dan de tijd nemen om te reageren. Het maakt het mogelijk om onze automatische reacties uit ons ‘emotionele brein’ (het reptielenbrein en het limbisch systeem) te reguleren.

‘Als dit systeem defect raakt, blijft er niet veel meer van ons over dan afgerichte dieren. Op het moment dat we gevaar detecteren, schieten we automatisch in een vecht- of vluchtmodus.’

We worden direct boos of angstig: bijvoorbeeld ‘door direct enorm te schrikken van elk hard geluid, razend worden naar aanleiding van de kleinste tegenslagen, of volledig verstijven als ze worden aangeraakt.’

‘In een voortdurende overlevingsmodus is er geen ruimte meer voor koestering, zorg en liefde, noch voor spelen, fantaseren, leren en aandacht te geven aan andere mensen. We zijn te waakzaam op gevaar om te kunnen genieten of ontspannen.’

We kunnen dus stellen, dat het cruciaal is dat mensen goed voorgelicht worden over wat kinderen vanaf hun geboorte (en eigenlijk vanaf de zwangerschap) nodig hebben, en daar alles aan doen wat nodig is, want als dit goed gaat zullen de hersenen van hun kinderen zich optimaal ontwikkelen en is de kans groot dat ze later gelukkige, gezonde mensen worden.

Herstellen van trauma – Algemeen

Na zoveel ellende nu het leuke deel: je kunt herstellen van trauma! Eerst vertel ik in het algemeen wat er nodig is, verderop in dit artikel staan behulpzame oefeningen.

We hebben gezien dat trauma de vier belangrijkste aspecten van ons menszijn aantast: ons denken, onze emoties, ons brein/lichaam en onze sociale contacten. En daarmee beïnvloedt trauma ook contact met onszelf, het vijfde aspect (ons gevoel van eigenwaarde, zelfrespect, zelfvertrouwen en zelfbeschikking). Het is dan ook belangrijk dat al deze gebieden meegenomen worden in het plan van herstel. Hieronder bespreek ik de vijf aspecten één voor één. Ook hier zijn de citaten van Bessel van der Kolk.

1. Denken: vertellen, gehoord worden en integreren
  Het is nodig dat er langzaam maar zeker een samenhangend verhaal van het trauma gaat ontstaan, waardoor de gebeurtenis(sen) geïntegreerd worden in ons systeem.
  In een veilige situatie met een goed opgeleide trauma-therapeut moet het verhaal stukje bij beetje verteld worden, waarbij er een reactie komt van warmte en medeleven. Vooral dit harte-contact is uitermate belangrijk, want het geeft het brein van de getraumatiseerde de boodschap dat het nu veilig is.

Alleen in een veilige situatie kan de gruwelijke waarheid onder ogen worden gezien, langzaamaan verwoord worden en daarmee een plek krijgen. Om dit mogelijk te maken is het een voorwaarde dat er door de therapeut een diepe gevoelsmatige verbinding met de pijn van de cliënt wordt gelegd, wat op een zachte, compassievolle manier wordt geuit.

Bij het vertellen is het bovendien van belang dat het niet een verhaal in het hoofd blijft, dat vele malen ‘afgedraaid’ wordt, maar dat we de traumatische ervaringen diep van binnen opnieuw doorvoelen en ervaren. Waar en hoe we dat in ons lichaam voelen, ‘interoceptie’ genoemd, kan niet overgeslagen worden, want dit baant de weg naar verwerking.

‘Pas als de traumatische ervaringen geïntegreerd worden in een samenhangend verhaal, waardoor de afgesplitste delen weer worden opgenomen, weet het brein ‘dat was toen en dit is nu’.’ Trauma houdt ons namelijk in het verleden en zo lijkt het alsof we in de tijd bevroren zijn. Het lijkt alsof de persoonlijkheid niet meer groeit.

Wat is jouw verhaal - Trauma en herstel — Wat is jouw verhaal?

1. Emoties: leren reguleren
  Getraumatiseerden zullen moeten leren om hun emoties te reguleren en daarover zelfleiderschap te ontwikkelen. Heer en meester worden over je denken en emoties, dus over jezelf, is één van de moeilijkste taken bij herstel van trauma. Dit betekent dat je je vrij voelt om te weten wat je weet en te voelen wat je voelt zonder dat je daardoor overspoeld raakt, er razend door wordt, je ervoor schaamt, of ineenstort.
  Dus een manier vinden om kalm en geconcentreerd te blijven en te leren de rust te bewaren bij emoties en flashbacks die horen bij het trauma uit het verleden. Dus het vinden van een manier om je werkelijk levend te voelen in het heden en je betrokken te voelen bij de mensen om je heen, en geen geheimen meer te hoeven bewaren voor jezelf.

‘Rustig kunnen ademen en in een toestand van relatieve lichamelijke ontspanning blijven, zelfs terwijl je pijnlijke en gruwelijke herinneringen oproept, is een essentiële vaardigheid om te kunnen herstellen.‘

‘Emotieregulatie is van cruciaal belang voor het beheersen van de gevolgen van trauma en verwaarlozing.’

1. Brein/lichaam: het zenuwstelsel leren reguleren.
  In tegenstelling tot wat men vroeger dacht, is ons brein/zenuwstelsel plastisch en kan gedurende ons hele leven veranderen, groeien (nieuwe neuronenbanen aanmaken) en dus herstellen. Dit noemt men neuroplasticiteit. Dit gegeven is zeer belangrijk om te weten, want het geeft hoop en goede mogelijkheden voor herstel van de gevolgen van trauma.
  Ons brein en autonome zenuwstelsel zijn zoals eerder gezegd door trauma ontregeld geraakt. Het hele systeem functioneert niet meer goed, vuurt teveel en te lang stresshormonen af met alle gevolgen van dien, zoals we hebben gezien.

We zullen dus een manier moeten vinden om
ons zenuwstelsel weer goed gereguleerd te krijgen.

1. Sociale contacten: emotionele verbindingen aangaan
  Deze zijn uitermate belangrijk voor het herstel van trauma, juist omdat trauma meestal gerelateerd is aan gebrek aan emotionele verbinding met of hulp van een ander.

Dansen en zingen maken nieuwe neuronenbanen aan
In Afrika is het voor sommige bevolkingsgroepen de gewoonte om samen te drummen, zingen en dansen als er iets ergs gebeurd is. Het bewegen en zingen tezamen met je eigen veilige sociale groep is helend voor trauma gebleken.
Dit is niet toevallig. Het zenuwstelsel reageert hier goed op en er worden nieuwe ‘neuronenbanen’ in het brein aangelegd, waardoor het trauma als het ware overschreven wordt.
In Nederland is dit niet gebruikelijk, maar we kunnen wel situaties opzoeken waar wordt gezongen (koor) of gedanst op een contactvolle manier, zoals bijvoorbeeld bij Biodanza.

Trauma en Herstel - Afrikaanse dans - Liesbet Scager — Afrikaanse dans

Warm persoon die jou accepteert
In ieder geval is het voor getraumatiseerden belangrijk om een persoon te vinden bij wie je je veilig voelt, een warm persoon die jou volledig accepteert. Een goede therapeut is echt aan te raden, want er alleen mee rond blijven lopen is op zich ook weer traumatiserend en het vertraagt enorm het proces van herstel.
Ook partners kunnen een helende rol spelen bij trauma. Mocht je een partner hebben, die open staat voor groei of van zichzelf al positief is en veiligheid kan bieden, dan is het belangrijk om te leren om heel precies aan te geven wat je van hem of haar nodig hebt. In het uitstekende boek ‘Krijg de Liefde die je wilt’ van Harville Hendrix en Helen LaKelly Hunt staat dat goed beschreven.

Huisdieren
Ook huisdieren hebben vaak een genezende werking op ons. Dit is des te belangrijk in de situatie dat contact met mensen nog te bedreigend voelt. Het aaien van een poes of hond werkt kalmerend voor ons zenuwstelsel. Ook word je volledig geaccepteerd door het dier en ook dat werkt geruststellend. Bovendien brengt een huisdier je in contact met je hart en dat is sowieso helend.

Het is trauma-helend om een veilige relatie te hebben,
hetzij met een therapeut, hetzij met een groep, hetzij met een partner, hetzij met een huisdier,
omdat het brein dan weer leert wennen aan het gevoel van zich veilig en geaccepteerd te voelen
in relatie tot een ander en dat kalmeert het hele systeem.

1. Contact met jezelf: goede zelfzorg
  Hoe moeilijk het ook is, sowieso, maar zeker na trauma, we zullen toch de moed moeten hebben en de discipline moeten kweken om onszelf goed te leren behandelen. Anders blijft ons brein in de stressvolle overlevingsmodus staan.
  Het begint misschien met te zien dat we onschuldig waren en zijn, zowel toen het trauma plaatsvond als in de tijd daarna waarin we alle gevolgen te dragen hadden en wellicht nog hebben. Om te helen hebben we kennis nodig. Voordat we die hebben, kunnen we niets, alleen overleven met strategieën die helaas onze gezondheid nog verder in het geding brengen, zoals met verslavingen, ongezonde leefstijl en zelfafkeuring.

Het vraagt veel inzet en tijd om dit alles om te draaien, maar dan heb je ook wat:
genezing van de gevolgen van trauma, geluk, energie en gezondheid!

Herstellen van trauma – de verschillende methoden

In dit deel noem ik, na eerst een aantal voorbereidende, behulpzame inzichten gegeven te hebben, een aantal trauma-therapieën die hun waarde bewezen hebben. Op drie daarvan ga ik in het hoofdstuk daarna dieper in.

Maar eerst even een disclaimer: veel chronische lichamelijke en psychische klachten worden door trauma-deskundigen in verband gebracht met trauma. Daarom lijkt het logisch en aan te bevelen om een methode te kiezen, die gericht is op trauma-herstel.

Maar je kunt het niet omdraaien met de gedachte: dus als ik mijn trauma’s aanpak zal ik zeker genezen van mijn klachten. Dat hoeft niet zo te zijn, al maak je de kans op herstel hiermee wel een stuk groter.

Een combinatie van andere, bijvoorbeeld reguliere geneesmethoden kan nodig zijn. Blijf altijd voelen wat goed voor jou is en indien nodig, consulteer een arts. Maar wel is het sowieso behulpzaam gebleken om een aanpak te kiezen die gericht is op doelbewust stress loslaten, in het hier en nu zijn en versterken van het lichaamsbewustzijn.

Niet forceren

Maar om in het hier en nu te kunnen zijn, is het belangrijk om te beseffen, dat de overweldigende, traumatische ervaring altijd in het hier en nu plaatsvond. De logische conclusie die toen werd getrokken, was: ‘Hier en nu is het niet goed voor mij.’ Het was zeer pijnlijk en onveilig.Om te kunnen overleven moesten we ons dus op één of andere manier terugtrekken uit de ruimte en de tijd van die onaanvaardbare ervaring.

Innerlijk niet aanwezig zijn was dus intelligent en beschermend!

Als we geforceerd proberen in het hier en nu te zijn, zonder dat we de oorspronkelijke overlevingsstrategie om niet in het hier en nu te zijn omarmen, waarderen en toe-eigenen, gaat dat moeilijk of maar even lukken. We duwen dan namelijk iets van onszelf opzij dat juist geïntegreerd moet worden in ons systeem om los te kunnen laten.

Reset (herstel) van het brein vraagt toewijding

De door trauma aangetaste hersengebieden kunnen zoals gezegd door onze neuroplasticiteit hersteld worden. Dat is natuurlijk een supergoed gegeven, maar het gaat niet met een druk op een knop of een pilletje. Wat nodig is, is een ‘reset’ van het brein om uit de overlevingsmodus te komen. Dit vraagt net zoveel oefening als het leren van een nieuwe taal of een muziekinstrument. Maar nogmaals, ga niet forceren, doe het met plezier en de intentie om je beter te voelen, niet om iets goeds te moeten doen of ergens vanaf te komen. Dan werkt het beter en sneller.

Irene Lyon, een traumadeskundige die voornamelijk werkt met Somatic Experiencing, zegt over herstel van trauma:

Onbehandeld trauma leidt tot ontregeling van het zenuwstelsel.
De opgeslagen overlevingsstress moet eruit, anders functioneren we niet goed.
De signalen van deze traumastress moeten we in onszelf zien te ontdekken. Dit doen we door ons te herverbinden met het zenuwstelsel. Hierdoor krijgen we meer genezingskracht of -potentieel en tevens meer veerkracht, waardoor we beter met tegenslagen kunnen omgaan.

Lichaams-bewustzijn

Aangezien trauma zoals we gezien hebben, iets van het lichaam is en niet van de psyche, zal ik hieronder alleen aan aantal lichaamsgerichte methoden noemen. Ik ben hierbij verre van volledig, maar zo krijg je wel een idee van wat er bestaat en mogelijk kan helpen. Maar eerst een belangrijke inleiding.

De gemeenschappelijk noemer van de meeste trauma-helingsmethoden is dat het vraagt om bewust met het lichaam bezig te zijn en lichamelijke oefeningen te doen die regelmatig en langdurig herhaald moeten worden. Daarnaast helpen deze methoden bij het reguleren van lastige emoties.
Dit is bedoeld om het brein te herprogrammeren, oftewel te repareren.

Er is een ‘reset’ van de trauma-respons nodig
(uit de vecht-, vlucht- en bevriezingsmodus komen bij triggers).

Geen cognitieve gedragstherapie

Dat resetten gaat niet met alleen praten of cognitieve gedragstherapie (al werkt dat voor sommigen wel goed). Dat dat niet alleen met praten gaat, is omdat trauma minder te maken heeft met de ratio, dan met een ouder, primitiever deel van de hersenen (o.a. de hersenstam), waar de basale functies van het lichaam aangestuurd worden. Daarop moet het herstelwerk gericht zijn.

Eerst veilig voelen in ons lichaam

Als eerste moeten we als we getraumatiseerd zijn leren onszelf te kalmeren en veilig te voelen in ons lichaam, zodat we weer het gevoel van controle krijgen. Irene Lyon geeft daarom het logische advies om eerst simpele oefeningen te doen om je lichaamsbewustzijn te versterken, dus goed te leren voelen wat er in je lichaam gebeurt, het innerlijke werk, alvorens naar helpers buiten ons te zoeken, zoals masseurs, osteopaten, en dergelijke. Dan pas kunnen we goed voelen of zo’n behandeling én de behandelaar goed voelen en bij ons passen.

Met simpele oefeningen bedoel ik eten wanneer je honger hebt, drinken als je dorst hebt, rusten als je moe bent, naar de wc gaan als je lichaam dat aangeeft, bewegen als je daartoe een impuls voelt, etcetera. Dus luisteren naar wat je lichaam je aangeeft.

Kies een methode waar je blij van wordt of totaal achter staat

Pas nadat we beter zijn geworden in het veilig voelen in ons lichaam, kan het trauma aangepakt worden. Ook hier geldt: kies een methode uit die je aanspreekt en waarmee je echt vanuit jezelf gemotiveerd mee aan de slag kunt. Dat is heel belangrijk, anders houd je het niet vol. Niet elke methode is geschikt of behulpzaam voor iedereen. No size fits all! Het is doorslaggevend voor je herstel als je hierin je gevoel of je intuïtie volgt.

Wat aantoonbaar geholpen heeft bij veel getraumatiseerden is:

1. Yoga (de rustige vorm)

1. Meditatie, mindfulness, gebed

1. Ademhalingstechnieken

Deze methoden helpen bij het in het hier en nu komen en daarmee bij het loskomen van de trauma-respons. Je komt uit het traumabrein in het Hogere Bewustzijn. Het met mildheid waarnemen van gedachten, emoties en lichamelijke sensaties in plaats van ze afwijzen, je ermee te identificeren en er direct vanuit te reageren is de reset.

Meditatie, mindfulness, gebed - traumaherstel — Meditatie, mindfulness, gebed

1. EMDR (Eye Movement Desensitization Reprocessing)

1. EFT (Emotional Freedom Techniques)

1. Neurofeedback

1. TRE (Tension & Trauma Releasing Exercises)

Deze methoden helpen bij het weer in balans brengen van het zenuwstelsel en daarmee bij het ‘herbedraden’ van het brein en het daadwerkelijk verwijderen van de trauma-energie uit ons systeem.

1. ‘Martial arts’ (krijgskunsten), teamsporten

1. SE (Somatic Experiencing)

1. Feldenkreis

1. Haptotherapie

1. Cranio-sacraal therapie

Deze methoden helpen bij het versterken van ons lichaamsbewustzijn (je innerlijke lichaam voelen, ‘geest-lichaam-connectie’), dat cruciaal blijkt te zijn voor trauma-heling, alsmede bij het loskomen uit de overlevingsmodus (vooral de ‘bevriezing’) en geven daardoor ook een reset van ons brein.

1. Innerlijk kind-werk (is meer intuïtief)

Innerlijk kindwerk is ook enorm behulpzaam voor het loslaten van zelfveroordeling (een significant aspect van trauma) en het oplossen van trauma.

1. Plezier maken (positieve emoties creëren), (bal)spelen

1. Dansen en zingen, baantjes zwemmen, wandelen (het ritme hierbij helpt)

Deze activiteiten zijn gericht op de reset van het negatieve wereld- en mensbeeld naar een realistisch positief perspectief en de waarde hiervan moet niet onderschat worden.

1. Spirituele methode.

Zie hiervoor het volgende hoofdstuk.

Trauma en Herstel - reset van het brein innerlijke rust - Liesbet Scager — Reset van het brein: innerlijke rust

Herstellen van trauma: EFT, SE en een spirituele methode.

Met dit laatste deel ga ik meer in detail over de bovengenoemde methoden, die specifiek gericht zijn op herstel van trauma. Ik heb deze richtingen gekozen, omdat ik daar wat meer over weet.

Emotional Freedom Techniques (EFT)

Visie

De visie van Emotional Freedom Techniques, zie ook mijn pagina over hulp bij trauma en negatieve emoties met EFT, is dat trauma een verstoring is van het energiesysteem in het lichaam. De emoties die gepaard gaan met het trauma en op dat moment niet verwerkt kunnen worden, gaan vastzitten in het lichaam en dat geeft spanningen.

Op de website van Stichting EFT staat het zo: ‘Met EFT kunnen deze vastzittende emoties en spanningen (de ‘bevroren delen’) van de traumatische gebeurtenis(sen) alsnog op een zachte manier worden verwerkt. Een EFT-therapeut kan je begeleiden om dit proces op een veilige en milde manier te doorlopen, zonder dat je je trauma in alle hevigheid hoeft te herbeleven.‘

Een veilige, milde, zeer effectieve techniek

Dat vind ik het mooie aan EFT: je hoeft de heftigheid van het trauma niet opnieuw te beleven. Juist niet. Dat wordt gezien als her-traumatiserend en dus niet behulpzaam. Als de emotie te heftig is bij het terugdenken aan de gebeurtenis(sen), wordt bijvoorbeeld eerst alleen met een codewoord of simpelweg met de woorden ‘deze film/scène/situatie/herinnering’ gewerkt. Dat wordt ‘detached’ (afstandelijk) werken genoemd.

Stap voor stap

Pas als de heftigheid van de emoties door de EFT is verlaagd tot een aanvaardbaar niveau kan het verhaal rustig hardop verteld worden en wordt stap voor stap meer op de afzonderlijke details ingegaan. Elke emotie of spanning, die met deze details gepaard gaat, wordt op een rustige, zachte manier vanzelf door het systeem losgelaten.

Als er tijdens de methode andere herinneringen of emoties opkomen, wordt daarmee verder gegaan. Vaak is het zo dat de oorspronkelijke emotie waarmee begonnen werd, mee verdwijnt met deze later bewust geworden emotie.

Zo heb ik zelf gewerkt met een vrouw die met veel emotie een herinnering beschreef waarin ze als jong meisje door haar woedende vader in de auto werd uitgescholden. Ze kon geen kant op en werd door haar moeder niet beschermd. We hebben toen eerst met de woorden ‘groene auto’ gewerkt, tot de emotie die dat opriep verdwenen was. Pas daarna zijn we stapje voor stapje naar de heftige situatie, met alle emoties zelf gegaan.

EFT is hierdoor een heel natuurlijke techniek, die niets forceert, maar telkens de cliënt volgt. Er is volledig vertrouwen in het proces van de cliënt en in wat hij of zij op het moment zelf laat zien.

De cliënt kan nooit iets ‘verkeerd’ doen, alles dat gebeurt is relevant en klopt. EFT is daarmee in mijn ogen een heel veilige en prettige methode voor trauma-verwerking.

Methode

Kloppen op acupressuur-punten

Dit is hoe het gaat: terwijl je een specifieke situatie voor de geest haalt waarbij je een emotionele lading voelt (die lading geef je een cijfer van 0 – 10), klop je zelf plusminus 7 keer op enkele acupressuur-punten aan de oppervlakte van je lichaam. Welke punten dat zijn wordt uitgelegd in dit korte filmpje. Dit kloppen ontspant het zenuwstelsel, waardoor de betreffende verstoring loslaat.

Om de focus goed te houden, noemt de begeleider bij elk punt wat woorden, de emotie of zinnetjes die met de beladen situatie verband houden. (Nogmaals: dit kan ook alleen een woordje als ‘deze film’ zijn.) Die zeg je na terwijl we één voor één op de verschillende punten kloppen (de begeleider klopt mee op zichzelf). Na elke ‘ronde’ voel je na of er een verandering is opgetreden en geef je opnieuw een cijfer aan de lading.

Meestal wordt de lading snel steeds minder. Er zijn maar enkele rondes nodig, vaak tussen de 1 en 5. Zodra de lading 2, 1 of 0 is geworden, of als je zelf het gevoel hebt dat het trauma is opgelost, kun je er vanuit gaan dat het trauma of de negatieve emotie uit je systeem is verdwenen. Er is dan echt iets definitief opgelost. Het voelt als een opluchting en je ervaart daadwerkelijk meer ontspanning en innerlijke rust. Verschillende cliënten hebben dit een ‘zen-gevoel’ genoemd.

Hoe effectief is EFT

Deze uitspraak is te vinden op de site van Yvonne Toeset, trainer EFT.
‘Over het algemeen komt EFT altijd positief naar voren, zelfs in vergelijking met geaccepteerde therapieën als cognitieve gedragstherapie en EMDR. EFT blijkt effectief en sneller te werken (er zijn minder sessies nodig) en de effecten op de langere termijn zijn meer consistent.’

Een (ingekorte) greep uit ervaringen van mijn eigen cliënten:

‘Het is zo wonderlijk dat de intensiteit van de emotie zo snel afneemt!’

‘Alles wat ik dacht te hebben aan overtuigingen bleek onwaar te zijn, al voelde het heel waar toen ik bij je binnen kwam! Met het tappen (EFT) heb je me begeleid om dieper te komen bij mijn wens ‘gewoon te mogen zijn’ zonder daar hard voor te hoeven werken. Wat een opluchting, zachtheid en vrede kwamen er bij me terug! Het was fantastisch!’

‘De EFT heeft mij meerdere malen geholpen om de negatieve gevoelens van een meegemaakte situatie te normaliseren. Tijdens de klopsessie kwamen de emoties zeer heftig naar boven, maar zakten door het kloppen ook weer af. Op het laatst voelde ik geen lading meer en leek het of ik vanaf een afstand naar het meegemaakte kon kijken.’

‘EFT is voor mij een fijne manier waarmee ik snel bij mijn gevoel kan komen en deze aandacht kan geven op een liefdevolle manier. Door dat te doen komt het los en ga ik daarna beter om met de gedachten en gevoelens die ik kan hebben vanuit het verleden. De snelheid van het effect is telkens verbazingwekkend.’

Zelf toepassen

Wat ik zelf een enorm voordeel vind van EFT is dat je na enige begeleiding en oefening de techniek zelf thuis kunt toepassen. Van veel cliënten hoor ik daar zeer positieve resultaten van. Zelfs alleen het kloppen op de aangewezen punten, dus zonder de woorden, kalmeert het zenuwstelsel en brengt het weer in balans, als je bijvoorbeeld spanning of een sterke emotie voelt.

Somatic Experiencing (SE)

Visie

SE is een psychosomatische methode om trauma’s te helen door het zenuwstelsel weer in balans te brengen. Zoals de term al zegt is deze methode gericht op de lichamelijke ervaring. De focus ligt bij SE op de lichamelijke sensaties, bewegingen en gewaarwordingen in het hier en nu.

De grondlegger, Peter A. Levine, een neurobioloog, ziet trauma als een schrikreactie van het zenuwstelsel op een heftige schok of een reeks kleinere, onverdraaglijke gebeurtenissen, die niet verwerkt is en vast is komen te zitten in het brein, lichaam, en de psyche.

Door in het wild levende dieren te observeren, kwam hij erachter dat dieren hun overlevings-stress altijd weer, door losschudden, volledig ontladen uit hun systeem, nadat ze in levensgevaar zijn geweest. Ze komen weer volledig tot rust. Hun veerkracht blijft daardoor hoog en er is geen sprake van gevolgen van de levensbedreigende situatie. Ze raken nooit getraumatiseerd.

Traumaherstel - volledig tot rust komen — Ze komen weer volledig tot rust

Bij mensen is dat loslaten van trauma-stress niet evident. We hebben het niet geleerd en onze ratio zit daar vaak tussen door over de heftige gebeurtenis te blijven nadenken. Tevens gebeurt het vaak dat we onze emoties tijdens en na de stressvolle situatie inhouden en niet ontladen.

Daarnaast hebben we vaak niet geleerd naar ons lichaam te luisteren, waardoor we te lang doorgaan met een bezigheid terwijl ons lichaam aangeeft rust nodig te hebben.

Door al deze factoren wordt het loslaten van de trauma-stress geblokkeerd.

Wat Levine ontdekte is, dat de geblokkeerde traumastress los kan laten door bepaalde oefeningen en door onafgemaakte bewegingen die tijdens de schok niet konden plaatsvinden, alsnog af te maken.

Methode

SE werkt zonder het bewust ophalen van traumatische herinneringen, maar richt zich op het bewust worden van lichamelijke sensaties en reacties. De therapeut kan herkennen wat er precies gebeurt in je lichaam en helpen om onafgemaakte vecht- of vluchtbewegingen alsnog af te maken of je van bepaalde trauma-gerelateerde sensaties bewust te maken. De trauma-stress zal hierdoor uit het lichaam verdwijnen. Voor meer informatie over deze therapie raad ik aan om zelf op onderzoek uit te gaan, want ik beschrijf het hier summier.

Ik noem een paar oefeningen, die in SE gebruikt worden. Ze zijn simpel maar doeltreffend om je zenuwstelsel weer terug in evenwicht te brengen, dus weer binnen de Window of Tolerance.

1. Pendelen. Dit is een methode waarbij de veerkracht van ons zenuwstelsel vergroot wordt door afwisselend de spanning van het trauma en direct daarna ontspanning te voelen door de aandacht te richten op een veilig of prettig voelend iets, zoals een warm lichaamsdeel of iets moois in de natuur.

1. Lichaamshouding: ga staan en voel hoe je staat. Is je romp meer naar voren geheld (sta je altijd in de startblokken?) of naar achteren (deins je terug voor iets?) of sta je meer op je linker voet dan op je rechter? Waar ligt het zwaartepunt? Als je een disbalans opmerkt, hoe voelt dit dan? Ga dan heel langzaam je houding veranderen totdat je evenwichtig en in je as staat. Voel wat dit doet met je ademhaling en de rest van je lichaam. Let zo vaak mogelijk op je houding, bijvoorbeeld ook tijdens het koken of tandenpoetsen.

1. Handen voelen. Voel met je rechter hand hoe je linker hand voelt. Neem hier alle tijd voor, is je hand warm of koud, stijf of soepel, prettig om te voelen of niet. Als je zo een minuut of 5 met je aandacht op je hand gericht bent, hoe voelt dat in de rest van je lichaam? Wissel dan van hand.

Trauma en Herstel - handen voelen - Liesbet Scager — Handen voelen

1. Ogen draaien. Houd je hoofd recht naar voren en draai je ogen zo ver als nog comfortabel voelt zo’n 30 tot 60 seconden naar rechts, zonder echt naar iets te kijken, totdat je in je lichaam ontspanning voelt, bijvoorbeeld in de vorm van een zucht of je schouders die meer gaan hangen. Draai je ogen dan langzaam weer terug en naar links en wacht ook hier totdat je lichaam ontspant. Zie voor meer van dit soort korte maar doeltreffende oefeningen de website van Roos van den Wildenberg.

1. Wandelen. Probeer terwijl je rustig wandelt tegelijkertijd op je voeten en je ademhaling te letten. In het begin zul je merken dat je aandacht heel snel van je voeten naar je ademhaling gaat en weer terug, maar na een tijdje oefenen kun je dit tegelijkertijd voelen. Ook dit brengt je zenuwstelsel tot rust.

Spirituele methode

Visie

Uiteraard is de visie die hieronder volgt weer heel anders dan de meer gebruikelijke visies op trauma, maar in mijn ogen mocht deze niet ontbreken, omdat je er misschien veel aan kunt hebben. Ik heb deze visie voornamelijk gebaseerd op de ervaring en informatie van R.J. Spina, die zichzelf via zijn spirituele methoden van ernstige symptomen heeft genezen, zoals verlamming vanaf zijn borst en daarnaast andere ernstige ontstekingen en ziekten, waaronder een dodelijke.

Hier en nu

De visie die ik hier ga beschrijven vraagt om een aanloopje. Spiritualiteit komt er heel kort op neer dat we proberen in het hier en nu te zijn, met een open hart. In het hier en nu zijn met een open hart betekent: niet denken over iets in het verleden of de toekomst en niet oordelen over iets of iemand of jezelf.

Als je goed oplet, is dit wat we continu wel doen. Als we ongetraind zijn verblijven we een zeer groot deel van onze tijd in ons hoofd: met ongestructureerde, vaak negatieve gedachten, verhalen, herinneringen en fantasieën. Spiritualiteit is in dit opzicht heel aards en aardend: we geven onze aandacht steeds opnieuw aan dat wat er nu is.

in het hier en nu met een open hart — In het hier en nu met een open hart

Desidentificeren

Als we ons hierin trainen, gaan we onze:

- verhalen zien als verhalen;

- gedachten, veroordelingen en overtuigingen zien als slechts gedachten – en niet per sé als De Waarheid;

- herinneringen zien als dromen (als die voorbij zijn, laten we ze gaan);

- angstgedachten over de toekomst minder serieus nemen;

- emoties zien als energie die voorbij gaat,

En als we ze zien alsof ze niet van ons zijn, dan raken we steeds minder geïdentificeerd met wie we denken te zijn. Met andere woorden, we worden steeds bewuster en raken steeds iets losser van onze geconditioneerde persoonlijkheid (onze rollen, eigenschappen, lichamelijke kenmerken, meningen, gevoeligheden, onze toeters en bellen zeg maar).

In de spirituele visie wordt onderscheid gemaakt tussen onze ‘persoon/denken(mind)/lichaams-identiteit’ en ons ‘ware zelf’ (zie ook het artikel over spirituele ontwikkeling). Deze bewustzijnstraining kost toewijding, discipline en alertheid.

Waarom zouden we dat doen:

En nu komt mijn punt. Als dat lukt gebeurt er iets wonderlijks:

We raken niet alleen losser van onze persoon,
maar dus ook van alles wat daarmee gebeurd is, zoals trauma’s.

Alle trauma’s zijn beleefd door en hebben invloed op ons als persoon en op ons lichaam. Hoe meer ruimte wij creëren tussen, hoe ik het nu even noem, onszelf-als-persoon-en-lichaam en ons waarnemende bewustzijn, hoe minder ‘vast’ onze trauma’s in ons blijven zitten. In die ruimte vindt de transformatie plaats.

Dit heeft een vriendin van me letterlijk zo ervaren. Haar symptomen verdwenen in de periode dat ze zich ‘verlicht’, vredig en ruimtelijk voelde en kwamen terug toen ze zich onzeker ging voelen in verband met een nieuwe partner die ze ontmoette. Haar persoonlijkheid kwam weer op de voorgrond.

Frequentie

Zoals in mijn artikel over spirituele ontwikkeling is uitgelegd, blijkt alles en iedereen een bepaalde energie-frequentie te hebben. Dus ook trauma’s.

Het is alsof de trauma’s en emotionele wonden, die een lage frequentie hebben, losgetrild of getransformeerd worden door de hogere frequentie van het licht van ons bewustzijn. De ruimte die dan ontstaat wordt vanzelf gevuld met gevoelens met een hoge frequentie zoals innerlijke rust, vrede, geluk, vertrouwen en liefde.

Trauma’s zijn als de wolken voor de zon

Het is alsof de wolken en de stormen (trauma’s) voor de zon (ons bewustzijn) langzaamaan verdwijnen, zodat de zon weer voelbaar en zichtbaar wordt op de aarde (in ons systeem). De kou en de duisternis verdwijnen en maken plaats voor warmte en licht.

trauma's zijn als wolken voor de zon — Trauma’s zijn als wolken voor de zon

De zon is nooit aangetast geweest door wolken of stormen. Ons bewustzijn zelf, dus datgene dat alles waarneemt, is nooit getraumatiseerd geweest. Hoe meer we ons daarmee identificeren, hoe meer bevrijd we raken van de trauma’s die we als persoon meegemaakt hebben.

De spirituele visie is, dat onze trauma’s helen
in de ruimte, de warmte en het licht van ons bewustzijn.

Trauma’s zijn energetische herinneringen

Een nog iets andere manier om naar trauma’s te kijken, is ze te zien als herinneringen die niet in onze hersenen en lichaam opgeslagen liggen, maar in ’the cloud’ van ons bewustzijn. Telkens als we aan een onverwerkt trauma denken, of aan een andere nare gebeurtenis, ‘downloaden’ we op dat moment dat trauma in ons systeem met bijbehorende emoties en lichamelijke reacties en gaan we ons ter plekke rot voelen (is lage frequentie). Deze visie gaat uit van de gedachte, dat we op elk moment ‘nieuw’ zijn, maar dat we door ons denken en onze verbeelding ons verleden steeds opnieuw creëren en daarmee vasthouden.

R.J. Spina raadt ons daarom aan om er zo min mogelijk aan te denken, om deze laagfrequente ‘downloads’ te voorkomen. Ik wil daaraan persoonlijk toevoegen, dat dit niet hetzelfde is als ontkennen of onderdrukken. Je kunt de downloads voorkomen, nadat je trauma’s er wel eerst hebben mogen zijn en medeleven van jezelf en een ander ontmoet hebben. Maar dat is dus mijn persoonlijke visie.

Als je dit interessant vindt en over herstel van trauma en het lichaam op een ‘quantumwijze’ een uitgebreide, heldere video wilt zien van iemand, die dit dus zoals genoemd zelf heeft waargemaakt, dan kan ik deze van R.J. Spina van harte aanraden: From TRAUMA to TRANSMUTATION: Only the Truth Heals

Methode

Deze oefeningen heb ik ook van bovengenoemde R.J. Spina. Ze zijn vrij simpel en allen gericht op het creëren van afstand tussen onze innerlijke wereld, inclusief onze lichamelijke sensaties, en onszelf als bewuste waarnemer. Je kunt veel van hem vinden op youtube.

1. Stel je voor dat je ogen niet verbonden zijn met je hoofd maar dat ze in de ruimte rond zweven en kijk rond. Hoe is dat? Merk op dat je tijdens deze oefening niet denkt.

1. Stel je voor dat je nu voor het eerst hier op de aarde bent, dus je hebt geen verleden. Wat merk je op?

1. Benoem voor jezelf wat je aan het doen bent of wat je voelt. Vraag dan ‘Wie doet/denkt/voelt dit?’ Kijk naar binnen en geef het antwoord zoals jij dat ziet, dus zeg: ‘Ik’. Vraag daarna: ‘Wie ben ik?’ En voel wat er gebeurt. Misschien merk je direct een zucht of een gevoel van ruimte en een afstand tot de jij als persoon. Je komt in de ‘waarnemer’ terecht. Bijvoorbeeld. Je bent aan het wandelen. Vraag aan jezelf: Wie loopt hier? Ik! Wie ben ik? (…) Of: je voelt verdriet. Vraag: Wie voelt hier verdriet? Ik. Wie ben ik? (…)

1. Houd je aandacht een paar seconden in je hart of in je borst met je ogen dicht. Voel hoe dat voor je is. Het kan zijn dat je vreugde of zachtheid gaat voelen. Doe je ogen dan rustig open en kijk naar iets voor je, terwijl je je aandacht in je hart houdt. Dat is even oefenen. Wat is het verschil met hoe je normaal kijkt? Misschien kun je opmerken, dat de wereld dan lijkt te bestaat uit driedimensionale, soms bewegende plaatjes, die in jouw bewustzijn komen, in plaats van dat jouw aandacht naar buiten gaat en ‘vastplakt’ aan dat wat je ziet en waarneemt met je andere zintuigen.

Deze bewustzijnsoefeningen vragen om focus en veel dagelijkse herhaling. Ik ben me ervan bewust, dat dat nu juist voor mensen die kampen met trauma bijzonder lastig kan zijn. Toch wilde ik ze je niet onthouden. Niet alleen vanwege de interessante (quantum)visie, maar ook omdat ze een onmiddellijke rustgevende uitwerking hebben op je zenuwstelsel.

Trauma en Herstel - spirituele visie - Liesbet Scager — Spirituele visie

Conclusie

Het feit dat veel leed en disfunctioneel gedrag terug te voeren zijn tot trauma is volgens deskundigen helaas bij velen, ook bij artsen en therapeuten, nog niet voldoende bekend en wordt dus bij hen als oorzaak niet erkend. Behandelingen zijn nog grotendeels gestoeld op praattherapie en symptoombestrijding (medicatie).

Bovendien, als er overduidelijk trauma in het spel is, wordt dit vaak gezien als iets van de psyche en niet van een ontregeld zenuwstelsel. Gelukkig begint hier nu steeds meer verandering in te komen met therapieën als EMDR, EFT en andere trauma-therapieën.

Ik hoop dat je na het lezen van dit artikel genoeg te weten bent gekomen over trauma en herstel.

Of je nou gelooft of trauma een blokkade is in het energiesysteem, of een schrikreactie die het brein en zenuwstelsel, het lichaam en de psyche aantast, of dat trauma opgeslagen ligt in de ‘cloud’, deze visies hebben mijns inziens één ding gemeen:

Trauma is op te lossen door bewust je zenuwstelsel tot rust te brengen.

De manier waarop je dat doet, maakt minder uit dan de motivatie en toewijding, waarmee je dat doet. Met dit hoopvolle bericht sluit ik dit artikel af. Veel sterkte en liefs als je zelf met trauma te maken hebt (gehad) en besluit het pad van herstel op te gaan.

Liesbet Scager
Utrecht, mei 2024

Bronnen:

Jan Bommerez – interview met Sjanet de Geus Over trauma loslaten en andere video’s
Paul Conti – Boek Trauma, de verborgen epidemie
Heleen Grooten – Studiedag Polyvagaal Theorie
Bessel van der Kolk – Boek Traumasporen, en training over trauma
Peter A. Levine – Boek Healing Trauma en workshop over trauma
Irene Lyon – training SE en o.a. video How is Trauma really released
Gabor Maté – video What no one is telling you about trauma and addiction, How to understand and heal your trauma, Seven impacts on Trauma
Corine de Ruiter – Studiedag
Maarten Oversier – boek Bestaansrecht
Patrick Teahan – video 5 Childhood Trauma Personalities.
Line Thieren – Citaat uit onderzoek gevolgen onveilige hechting
Yvonne Toeset – training EFT
R.J. Spina – video From Trauma to Transmutation, only the truth heals
Kenny Weiss – video Ten steps to heal childhood trauma, Trauma, worst day cycle

en vele video’s meer.

6 reacties

Jolanda schreef:

6 juni 2024 om 5:16 pm

Waauuuw Liesbet, wat een prachtig en waardevol artikel heb je geschreven! Zoveel herkenning en fijn om te kunnen herlezen. Je zult met dit artikel vast veel mensen inspireren.
Tijdens onze gesprekken ervaar ik je expertise en je warmte en liefde. Het onzekere kind in mij toelaten en accepteren is niet altijd makkelijk, maar je blijft mij helpen om haar liefdevol en begripvol te accepteren. Ik hoop op nog mooie gesprekken met jou en het doorleven van mijn trauma. Dank voor alles en ook voor dit mooie artikel!

Beantwoorden
Lydia Gadellaa schreef:

3 juni 2024 om 9:43 pm

Liesbet, jouw artikel herinnert mij eraan dat ik in mijn kwetsbaarheid niet alleen sta en dat compassie voor mezelf en de ander daarin versterkend kunnen zijn.
Ik ben blij dat je het allemaal weer op zijn Liesbet’s hebt opgeschreven. Het is een mooi naslagwerk geworden.
Eén van de oefeningen die tot heling kunnen leiden voerde ik direct uit. Een methode waarbij je je voorstelt dat je ogen niet verbonden zijn met je hoofd maar in de ruimte rond zweven en kijken. Het gaf me een bijzonder ruimtelijk gevoel, alsof ik los kwam van mezelf. Speciaal om te ervaren. En dat door zo’n eenvoudige oefening!

Beantwoorden
Yvonne Toeset schreef:

17 mei 2024 om 4:54 pm

Gefeliciteerd met dit overzichtelijke en rijke artikel over trauma en trauma heling. Een mooi artikel om te lezen voor nieuwe EFT studenten. Dank voor je referentie en zo fijn om te lezen dat EFT ook in jouw praktijk zo waardevol is.
Lieve groet,
Yvonne

Beantwoorden
Roos van den Wildenberg schreef:

17 mei 2024 om 1:30 pm

Wow Liesbet! Wat een prachtig en uitgebreid artikel. Heel waardevol, dank je wel. Ik ga het delen! Liefs, Roos

Beantwoorden
Anita Schelling schreef:

17 mei 2024 om 12:19 pm

Lieve Liesbet, het is zo belangrijk dat er steeds meer bekend wordt over dit onderwerp. Fijn dat jij uit dit woud van informatie zo’n overzichtelijke samenvatting hebt geschreven. Ik vind het ontzettend eervol dat je mijn afbeelding van de Window of Tolerance hiervoor wilde gebruiken. Dank je wel voor je waardevolle artikel.
Anita Schelling, NLP Trainer & Coach

Beantwoorden
Esther van den Wildenberg schreef:

17 mei 2024 om 9:16 am

Ongelofelijk… wat een bijzonder ‘boekwerk’ heb je weer gecreëerd na al je uuuren van research!! Diep onder de indruk lieve Lies. Daar ga je weer heel veel mensen mee inspireren en verder op weg helpen naar heling.. Dankjewel!! Luv U! Esther

Beantwoorden

Trauma en Herstel

Inhoudsopgave

Inleiding

Diep beschadigd

Trauma-persoonlijkheden

Authenticiteit onderdrukt

Is dit wie ik ben?

Doel van dit artikel

Hier zijn al wat inzichten:

Wat is trauma

De verschillende soorten trauma:

Enkelvoudig trauma:

Chronisch trauma:

Vroegkinderlijk trauma:

Overgeërfd trauma:

Plaatsvervangend trauma:

De zeven componenten van trauma:

Symptomen van PTSS en CPTSS

Wat is van invloed op de beleving van trauma:

Minder snel getraumatiseerd: Veilige hechting

Sneller en ernstiger getraumatiseerd:

Aantal ‘hits’

Persoonlijk of onpersoonlijk trauma

Zelf – en wereldbeeld

Wat is trauma in feite: een ontregeld zenuwstelsel

Window of Tolerance

Nervus vagus en WoT

Trauma en WoT

Vechten of vluchten

Bevriezing, ineenstorting en dissociatie

Gevolgen van trauma

Ernstige verstoringen in ons brein

Landkaart in onze hersenen

Twee soorten brein

Dramatische gevolgen in ons leven

De ernstige gevolgen van vroegkinderlijk trauma

Ondervindingen van Bessel van der Kolk

Kindermishandeling

Parentificatie en emotionele verwaarlozing

Seksueel misbruik en fysieke mishandeling

ACE-test

Zonder kindermishandeling ¾ minder zelfmoord, drugsgebruik en huiselijk geweld

Gedragsproblemen bij kinderen

Hoe ontstaan deze gevolgen?

Trauma beschadigt het brein en zenuwstelsel

Hersengebieden

Herstellen van trauma – Algemeen

Herstellen van trauma – de verschillende methoden

Niet forceren

Reset (herstel) van het brein vraagt toewijding

Lichaams-bewustzijn

Geen cognitieve gedragstherapie

Eerst veilig voelen in ons lichaam

Kies een methode waar je blij van wordt of totaal achter staat

Wat aantoonbaar geholpen heeft bij veel getraumatiseerden is:

Herstellen van trauma: EFT, SE en een spirituele methode.

Emotional Freedom Techniques (EFT)

Visie

Een veilige, milde, zeer effectieve techniek

Stap voor stap

Methode

Kloppen op acupressuur-punten

Hoe effectief is EFT

Zelf toepassen

Somatic Experiencing (SE)

Visie

Methode

Spirituele methode

Visie

Hier en nu

Desidentificeren

Waarom zouden we dat doen:

Frequentie

Trauma’s zijn als de wolken voor de zon

Trauma’s zijn energetische herinneringen

Methode

Conclusie

Bronnen:

6 reacties

Geef een reactie Reactie annuleren