Omgaan met verdriet

Hoewel het voor zich spreekt, dat verdriet voelen normaal is, maar omgaan met verdriet is nog een hele kunst. Er valt bij deze emotie vaak nog veel te leren, wat we helaas vroeger niet geleerd hebben. Ik ga hieronder kort in op verdriet zelf. Daarna geef ik wat tips over hoe je met verdriet om kunt gaan. Tot slot ga ik in op verlatings-trauma en wat dan behulpzaam en nodig is om te doen als je daarmee te maken hebt. Omdat dit laatste zwaar is om mee te maken en het volgens mij veel voorkomt, vind ik het de moeite waard om hier extra aandacht aan te besteden.

Verdriet en hechting

Hoe je met verdriet omgaat hangt natuurlijk gedeeltelijk af van de situatie, maar ook van de gevolgen van hoe je gehecht bent geweest. Als je als kind goed gehecht bent geweest aan je moeder of eerstverzorgende en je dus een stevig ‘psychisch lichaam’ hebt kunnen ontwikkelen, heb je meer veerkracht, meer vertrouwen in het leven, ben je weerbaarder, heb je een positiever zelfbeeld en ben je dus liefdevoller voor jezelf. Dat alles maakt verwerking gemakkelijker dan als dat niet het geval is geweest. (Een goede hechting ontstaat voornamelijk als de moeder of verzorgende emotioneel beschikbaar is voor het kind, heel kort gezegd.)

Als je hechtingswonden hebt opgelopen, voelt bijvoorbeeld een verbroken relatie veel heftiger. De emotionele wonden die je als jong kind hebt opgedaan, komen ‘schreeuwend’ opnieuw in je aandacht en je voelt je totaal verlaten, eenzaam en hulpeloos. Bovendien komen daar nog negatieve aannames over jezelf bij. Dit kan echt onverdraaglijk zijn. Mede hierom kunnen rouwprocessen langer duren bij de een, dan bij de ander, gaat de een meer onderuit bij een relatie-breuk of ontslag dan de ander en wordt de een depressief bij een groot verlies en de ander niet.

Rouw

Een rouwproces aangaan over iemand van wie je veel hield, is een hele klus. Het verdriet slaat op onverwachte momenten keihard toe en is vaak zo enorm pijnlijk en overweldigend, dat het heel moeilijk te verdragen kan zijn. Gelukkig gaat het soms zelfs vanaf het begin op en neer, zodat je ook momenten van relatieve rust kunt ervaren en zelfs nog kunt functioneren. Ook al blijft het wonderlijk en voelt het soms vervreemdend dat de wereld gewoon doordraait, terwijl jouw dierbare nooit meer terugkomt.

Het is niet voor iedereen vanzelfsprekend belangrijk dat je je verdriet er laat zijn. Vaak zit er veel angst op, dat als je ‘deze poel van verdriet’ eenmaal toelaat, de tranen nooit meer zullen stoppen. Maar misschien heb je het al gemerkt: het verdriet heeft van zichzelf een natuurlijk verloop, zodra je het toelaat. Er komt een golf uit, in de dosering die je aankunt en in een beperkte tijd. Soms 5 minuten, soms een half uur, meestal niet langer per keer. Tenzij je de emotie vasthoudt met je gedachten, opgeroepen herinneringen, schuldgevoel, verzet, en dergelijke.

Wat je ook kunt leren, is het verdriet parkeren, dus tijdelijk even de deksel op de put doen, en er op een later moment, die beter voor jou uitkomt, tijd voor nemen. Ik heb gemerkt dat dit echt werkt en vanzelf gebeurde, bijna mysterieus, als ik therapie ging geven. In perioden dat ik met verdriet te kampen had, was het net alsof de verdrietige lading volledig van me werd afgenomen, in een kast gezet, en weer tevoorschijn gehaald, zodra de cliënt weer weg was.

Tips bij verdriet

1. Laat je verdriet toe

Dat is natuurlijk een open deur, maar toch kan het soms nodig zijn om het nog eens te lezen of te horen. En het is gemakkelijker gezegd dan gedaan voor de meeste mensen. Want hoe doe je dat dan en komt er dan niet een oceaan van verdriet uit, waarmee je overspoeld wordt? Het is een angst die voor velen herkenbaar is.

Mijn ervaring is, dat als er een afwijzing op je verdriet of je situatie zit, je dan kan wegzinken in een poel van overweldigend verdriet. Je verliest jezelf erin en het verdriet voelt scherp en het lucht niet op. Dat is niet de bedoeling. Het is niet de goede manier en het is dan goed om te stoppen. Als ik dit zie gebeuren bij mijn cliënten, haal ik ze er direct uit.

Maar als je de oprechte intentie voelt om je tranen toe te laten en je volgt de volgende aanwijzingen op, dan word je niet overspoeld. Zeg gewoon tegen jezelf: dit mag er zijn, het is er toch al, kom maar, het is oké, het is niet eng, ik kan het aan, en dergelijke, vind je eigen woorden.

2. Ga met je aandacht naar je lichaam

Bij verdriet is dit heel belangrijk, want hier gaat het juist om voelen, zeker niet denken. Je denken maakt het verdriet onverdraaglijk. Breng je aanwezigheid in je lichaam door middel van je ademhaling. Voel je handen, knijp er zachtjes in, heel aandachtig, verplaats je aandacht dan naar je voeten, grond jezelf door je gewicht op de grond of stoel of bank te voelen. Blijf rustig ademen, doe dit heel bewust. Voel dan waar je verdriet zit en beschrijf voor jezelf hoe het daar voelt: een knoop, een baksteen, brok in je keel, pijn in je hart, enzovoorts. Volg dan de volgende tip op.

3. Ga in het hart van je verdriet

Richt je aandacht op je lichaam om te voelen waar je verdriet zit. Breng je aandacht dan in het hart van je verdriet en neem waar wat er dan gebeurt. Blijf er stil bij, met een zacht gevoel en een druppeltje compassie en doe niets. Hoop er niet op dat het verdriet dan weg zal gaan, verzet je niet, wees alleen nieuwsgierig en mild, omarm het als het ware. Dit hoef je niet heel lang te doen, maar houd wel je focus, laat je niet afleiden. Er kan een beeld opkomen, er kan een inzicht komen, maar dat hoeft niet. Ga niet denken, blijf voelen hoe je verdriet in je lichaam voelt. Niet de heftigheid van je verdriet, maar de houding van waaruit je dit doet is allesbepalend. Als je er met zachtheid bij blijft, zul je merken dat het verdriet op een gegeven moment vanzelf transformeert.

4. Of doe deze lichaamsgerichte oefening:

Zie ook tip 2 in het artikel ‘Omgaan met emoties‘. Ik herhaal deze hier kort. Nadat je eerst de plek hebt herkend waar je je verdriet voelt, ga dan met je aandacht naar een andere plek in je lichaam, een plek of lichaamsdeel dat rustig, prettig of warm aanvoelt en laat je aandacht daar rusten. Meer niet, doe verder niets. Je zult merken dat het brein je aandacht volgt en je lichaam en emotie kalmeert.

5. Vind jouw specifieke hulpbronnen

Er zijn vele hulpbronnen: vrienden en vriendinnen, de natuur, mooie muziek, kunst, yoga, meditatie, inspirerende boeken, stilte, activiteiten die je een goed gevoel geven, of waar je zelfs weer even kan lachen. Deze zijn heel belangrijk, omdat je daarvan oplaadt. Verdriet verwerken is een klus en het vraagt veel energie.

Wat geeft jou een goed gevoel? Wie of wat troost jou op een fijne, goede manier? Dat is heel individueel.

Een oom van me heeft maandenlang hele dagen naar klassieke muziek geluisterd, nadat zijn vrouw plotseling en door een fout van de artsen was overleden. Op zijn eigen tijd heeft hij zijn leven weer opgepikt en is verder gegaan met een andere vrouw.

Meditatie en mindfulness zijn bijzonder doeltreffende methoden om wat afstand te creëren tussen jou als de waarnemer en dat wat zich in je bewustzijn afspeelt, zoals verdriet of meeslepende gedachten waar je anders last van zou blijven houden.

Eén van mijn grootste hulpbronnen vroeger, bij verlieservaringen zijn boeken over het hiernamaals geweest. Zo leerde ik in ‘Het Tibetaans boek van leven en sterven’ van Sogyal Rinpoche dat je nog heel veel kunt doen voor een overledene, zoals de Phowa oefening. Bij deze oefening zie je de overledene voor je zoals je hem of haar het laatst gezien hebt. Je roept zoveel mogelijk helpers op, welke jou ook maar aanspreken, dus dat kunnen engelen zijn, boeddha’s, lichtwezens, heiligen, Jezus, Maria, of liefdevolle naasten, enzovoorts, die je om de overledene heen laat staan. Dan laat je hen en jezelf zoveel mogelijk licht schijnen op (jouw beeld van) de persoon, zoals je haar of hem voor het laatst gezien hebt. Laat in je verbeelding de persoon steeds meer opgaan in het licht, net zolang hij of zij volledig één wordt met dit licht. Dit schijnt volgens boeddhistische lama’s ongelooflijk behulpzaam te zijn in hun proces na het overlijden. Ik kan het niet weten, maar het idee geeft mij veel troost.

Zo hebben de boeken zoals die van Michael Newton over de zielereis van mensen, die niet meer of nog niet op de aarde zijn, mij ook heel veel geleerd en troost geboden in moeilijke tijden.

Zo kan er voor jou ook iets specifieks zijn, wat jou in je rouwproces kan helpen. Neem daar echt de tijd voor en doe rustig aan. Wat ze zeggen is volgens mij waar: het kan lang duren, maar verdriet kan zachter worden. Hoe groter je verdriet, hoe meer je van haar of hem gehouden hebt. Als je je aandacht richt op die liefde, in plaats van op het gemis, kan dat ook helpen. 

6. Wees in het nu

Deze is voor mij de tegenwoordig grootste steun in tijden van nood. Het is een toevluchtsoord voor als je overspoeld dreigt te raken door emoties en verhalen over wat er een tijdje geleden nog wel was en wat er nooit meer zal zijn. Deze emoties en verhalen hebben een sterke zuigkracht. Ze kunnen de pijn erger en langduriger maken dan ‘nodig’.

Als je wilt, probeer het eens uit om niet mee te gaan met die gedachten over het verleden en de toekomst. Telkens als je merkt dat je aan het verleden of de toekomst denkt, haal jezelf bij elkaar en kom terug in het nu. Wat is er nu? Hoe voelt dat voor jou? Het hier en nu geeft meestal een beter gevoel dan verdwijnen in gedachten over wat er was en nooit meer zal zijn. Het nu is oké en mild, als je het aanvaardt. Zelfs als je pijn hebt. Stel jezelf regelmatig de vraag: Heb ik nu een probleem?

In het nu zijn is geen onderdrukking of afleiding van de pijn. Die dient zich toch wel aan als de tijd daar is. Als je normaal gesproken verdriet toch al redelijk toelaat, hoef je verdriet niet op te roepen of versterken door je gedachten.

Verlatings-trauma

Verlatings-trauma ontstaat voornamelijk als je verlaten wordt door een voor jou emotioneel zeer belangrijke persoon, zoals een partner, een harts-vriend(in) of een dierbaar familielid. Iemand die een veilige ‘hechtings-figuur’ voor je was. Bij mensen, die als jong kind niet goed genoeg hebben kunnen hechten aan de moeder of verzorgende, is verlating niet alleen heel naar en verdrietig, maar een trauma. Door de onveilige hechting heeft het kind geen goede verbinding met zichzelf kunnen ontwikkelen. Het heeft daardoor geen buffer in zichzelf, kan zichzelf niet goed opvangen bij lastige of uitdagende levenssituaties en gaat daarom bij verlating in welke vorm dan ook emotioneel ‘onderuit’. Het is onverdraaglijk en het voelt alsof je van binnen kapot gaat, alsof je het niet overleeft dat die ander er niet meer is, alsof je hart gebroken is. Er is een ‘honger’ naar contact met die persoon, die niet te stillen voelt.

Als noodzakelijke vervanging van een stevig zelf, ontstond bovendien in die vroege kinderjaren een sterk superego, oftewel criticus. Hoe vroeger en ernstiger het hechtingstrauma, hoe sterker en venijniger deze innerlijke criticus. Het is eigenlijk je innerlijke narcist: meedogenloos en snoeihard.

Ga er maar aan staan als je dan verlaten of verraden wordt: je voelt je diep verdrietig én je keurt jezelf intens af én er is geen krachtige bron in jezelf waaruit je troost, steun of relativering kunt putten. Daar kunnen mensen depressief van raken. Het is een ernstige situatie.

Een verlatings-trauma heeft verschillende fasen:

1. Verplettering: je voelt je in shock, wanhopig, in een crisis, in paniek, een messteek in je hart. Je verdriet en eenzaamheid zijn overweldigend, het voelt alsof je losgescheurd bent van een deel van jezelf. Je toekomst is weg, alsof de grond onder je bestaan is verdwenen.
2. Afkickverschijnselen: voor iemand met een verlatings-trauma voelt het geen contact meer hebben met de persoon die haar of hem verlaten heeft alsof je van een drug afkickt. Je verlangt intens naar contact met de desbetreffende persoon; contact met hem of haar hebben voelt als een sterke drang en noodzaak. Je wacht onophoudelijk op herstel van contact, op de terugkeer van het gevoel van geliefd zijn, van weer samen zijn. Geen contact is diep lijden. Hier spelen ‘verslavingsstoffen’ van het brein, zoals opiaten, een grote rol.
3. Zelfbeschuldiging: je beschuldigt jezelf voor het feit dat je verlaten bent. Hieruit ontstaan depressieve gevoelens. Je idealiseert de persoon, die je verloren hebt, ten koste van je zelfbeeld. Je bekrast je zelfbeeld door de verlating te zien als bewijs van jouw defecten. Deze fase kan een diepe wond veroorzaken in je gevoel van eigenwaarde en toekomstige relaties negatief beïnvloeden.
4. Woede: je wordt razend over het feit dat je verlaten bent en uit dit ongecontroleerd, soms uit je dit op je vrienden, als ze niet goed begrijpen waar je doorheen gaat. Je verzet je hevig tegen wat er gebeurd is en probeert het terug te draaien.
5. Doorgaan: het leven begint je weer af te leiden en je pakt de draad van je leven weer op. Als je je verdriet en pijn hebt kunnen doorvoelen en je de lessen van het verlaten zijn hebt geleerd, ben je klaar om weer een nieuwe relatie aan te gaan. Maar vaak proberen we weer door te gaan met het leven, zonder het verlatings-trauma opgelost te hebben. Je trekt jezelf als het ware boven je pijnlijke gevoelens uit. Dan verlies je contact met jezelf, dan verlaat je jezelf opnieuw en dat vergroot je eenzaamheid.

Deze fasen kunnen door elkaar heen lopen en zijn ook per persoon verschillend. De één wordt eerder razend, de ander kan lang in de fase van verplettering of zelfbeschuldiging blijven steken. Soms raas je in een uur door alle fasen heen, soms in een dag, een jaar, meerdere jaren, soms ga je van fase 1 naar fase 5, soms schiet je van fase 4 terug naar een andere fase. Het loopt door elkaar heen en soms ervaar je 2 fasen tegelijkertijd. Maar dit schema kan een houvast bieden op weg naar  herstel van dit moeilijke trauma.

Herstel van verlatings-trauma kan zelfs een springplank worden voor persoonlijke groei. Een verlatings-trauma betekent dat je jezelf bent kwijtgeraakt. Het terugvinden van jezelf wordt dan het allerbelangrijkste en deze moeilijke maar ook mooie weg zal je ergens brengen, waar je zonder dit trauma wellicht niet gekomen zou zijn, althans niet in dit leven (!). Zonder de illusie hier compleet te zijn, wil ik wat richtingaanwijzers geven om jezelf terug te vinden, in de hoop dat je er iets aan hebt.

Een paar richtingaanwijzers

1. Vind je centrum

Dit vraagt misschien wat oefening. Je raakt hiermee meer verankerd in jezelf, je eigen grond. Keer je aandacht naar binnen met de intentie om je centrum te vinden. Bij sommigen is dat in hun hart, bij anderen midden in de buik of onderin de buik. Vind jouw plek. Leg je hand er op en voel: hoe is het daar? Licht, donker, ruim, leeg, vol? Hoe is het om daar te verblijven? Neem de tijd voor je antwoorden.

Hier kun je altijd op terugvallen. Ook kun je hier je innerlijke leiding vinden als je dat zou willen en daar vragen aan stellen. Verblijf in de stilte van je centrum nadat je een vraag hebt gesteld en luister alsof er op elke moment iemand kan gaan spreken. Neem de eerste begrippen, beelden of woorden die in je opkomen serieus en luister naar het vervolg van die stroom.

2. Gebruik verbeeldingskracht

Verbeeld een plek, denkbeeldig of echt bestaand, waar jij helemaal jezelf kunt zijn, waar het veilig voelt en aangenaam. Het kan een plek in de natuur zijn, of een huis, chalet, tempel, enzovoorts. Er kunnen dieren zijn, mensen, engelen, et cetera. Gebruik zoveel mogelijk details om het zo mooi en fijn mogelijk te maken. Ga er zitten. Hoe voelt het hier? Verblijf hier zo vaak mogelijk. Je brein went dan weer aan een ontspannen, fijn, veilig gevoel.

3. Onderzoek jezelf

Het kan veel opleveren als je op onderzoek uitgaat. Dat werkt echter alleen als je het met een open, milde, nieuwsgierige blik doet, alsof je naar een goede vriend(in) kijkt. Als dat niet lukt, stel het onderzoek dan uit tot je echt mild en accepterend naar jezelf kunt zijn, of doe dit samen met een liefdevolle, veilige vriendin of therapeut, anders kan de zelf-veroordeling sterker worden.

De volgende vragen kunnen je misschien inspireren.

Stel dat je deze levenssituatie zelf ooit gewild hebt, vanuit je Hogere Zelf. Wat zou je dan in dit leven te leren hebben? Is het begrenzen? Emotionele onafhankelijkheid? Zelfliefde? Had je dat ook op een andere manier kunnen leren?

Welke beelden komen in je op als je contact maakt met je verlatings-wond? Hoe voelde je je toen? Wie heeft jou ooit zo verlaten? Herken je het type in jouw ex-partner?

Wat deed je toen om te overleven? Speelt deze strategie nu nog een rol?

Wat ging je toen over jezelf en over relaties denken? Spelen die overtuigingen nog een rol?

In het geval van verlies van een partner: Hoe ziet jouw ideale relatie er uit? Hoe wil je behandeld worden? Hoe wil jij zijn als je een ideale partner zou zijn? Wat heb je los te laten en/of te leren om dat te bereiken? Veroordeel jezelf dus nogmaals absoluut niet tijdens dit onderzoek, juist nu je je eigen rol in het geheel steeds duidelijker gaat zien.

4. Vind de liefde in jezelf

Er is een bron in jezelf, van waaruit jouw vriendelijkheid, mededogen, empathie, acceptatie en liefde komen. Misschien zijn die meestal op anderen gericht en ben je je er niet van bewust dat ze ook tot jouw beschikking staan. Het voelt onwennig, maar je kunt leren deze bron voor jezelf te gebruiken. Juist bij verlatings-trauma is het vinden van je eigen bron van liefde nodig, want anders kan je niet echt herstellen en kan je afhankelijk blijven van de liefde van een partner.

5. Vind je hogere doel

Hiermee maak je jezelf ruimer dan je pijn en angst. Welke waarden vind je belangrijk? Schoonheid, liefde, rechtvaardigheid, waarheid, verbinding, persoonlijke en/of spirituele ontwikkeling? Als je weet wat jouw belangrijkste waarde is, kun je daar een hoger doel aan verbinden door deze waarde in een activiteit om te zetten. Houd je van schoonheid, verdiep je in een vorm van kunst. Is liefde voor jou het belangrijkst, probeer dagelijks iemand of iets jouw liefde te geven, al was het met een kleine glimlach. Of draag jouw eenzaamheid op aan de verlichting van het lijden van andere eenzame mensen in de wereld. Zijn waarheid en ontwikkeling belangrijk voor je? Vind de richting die bij je past en ga daar regelmatig mee aan de slag. Enzovoorts. Als je doet wat bij je past overstijg je op een goede manier je persoonlijke verdriet en vind je je ‘verloren’ zelf weer terug.

Verdriet en verlatings-trauma zijn pittige emoties om mee om te gaan. Ik hoop dat je iets hebt aan dit artikel en wens je toe dat je bij je verwerking c.q. herstel veel steun zult krijgen.

Liesbet Scager, december 2018

Bronvermelding:
Susan Anderson – The abandonment recovery workbook

———————————————————–

meer lezen:

artikel over omgaan met lastige emoties in het algemeen

artikel over omgaan met boosheid 

artikel over omgaan met angst