Omgaan met lastige emoties

Omgaan met lastige emoties is echt een kunst. Het vraagt veel bewustzijn, want we zijn al generaties lang voorgeprogrammeerd om onze emoties direct te geloven en te uiten. Ze zijn zo overtuigend, dat we er in meegeslingerd worden en dan raken we onszelf kwijt. We hebben er desalniettemin veel mee te maken, vandaar dat ik over dit onderwerp graag uitleg en tips wil geven. Als het je lukt om één of meer tips toe te passen, kan dat een wereld van verschil in je leven maken. Maar eerst iets over wat emoties eigenlijk zijn. Het is belangrijk om daar een goed begrip over te hebben.

Wat zijn emoties

Een heldere definitie vond ik in het boek ‘De kracht van het nu’ van Eckhart Tolle: “Een emotie ontstaat op de plaats waar verstand en lichaam elkaar ontmoeten en is de reactie van het lichaam op het verstand.”

Voor mij maakt deze definitie van emoties twee belangrijke zaken duidelijk, die we nodig hebben bij het omgaan en verwerken van emoties, namelijk:

1. Emoties zijn onlosmakelijk verbonden met gedachten.
2. Een emotie is voelbaar in het lichaam en is een reactie van het lichaam op een gedachte, dus niet op een situatie.

Waarom zijn deze twee punten volgens mij nou zo belangrijk?

Deze visie ontsluit mijns inziens de poort naar goed omgaan met emoties. De lichamelijke component van emoties geeft je onschuld weer, waardoor je minder veroordelend naar jezelf of de ander kunt worden; terwijl de oorzaak (gedachten) je wijst op je verantwoordelijkheid voor je emoties en tegelijkertijd een sleutel biedt tot het jezelf van de lading bevrijden. Hieronder leg ik dat meer uit.

Ad 1.) Emoties zijn onlosmakelijk verbonden met gedachten.

Je herkent misschien dat als je in een emotie schiet, je de boodschap van die emotie gelooft als een waarheid (over de ander, een situatie of jezelf), die bewezen wordt door de betreffende emotie.  Je negatieve gedachte koppelt zich direct aan de emotie en die voedt zich op haar beurt weer met de gedachte. Zo houden ze elkaar in stand en versterken elkaar, waardoor het ‘bewijs’ voor je ‘gelijk’ steeds overtuigender lijkt te worden, naarmate je verhaal over die ander, je situatie of jezelf vordert.

Bijvoorbeeld: verdriet wordt versterkt door gedachten als: het komt nooit meer goed. Boosheid wordt versterkt door de gedachte: Jij doet mij wat aan! Angst kan tot paniek leiden als je denkt dat je een toekomstige gebeurtenis niet aankunt. En omgekeerd, hoe sterker de emotie, hoe sterker het ‘bewijs’ dat het verhaal wel moet kloppen.

De wisselwerking tussen de emotie en het negatieve verhaal dat op dat moment in je hoofd omgaat en zich opbouwt, kan een enorm effect hebben. Zonder die wisselwerking zou het verloop van de situatie veel milder zijn.

Ad 2.)  Een emotie is voelbaar in het lichaam en is een reactie van het lichaam op een gedachte, dus niet op een situatie.

Wat wordt er mee bedoeld als een emotie een sterke lichamelijke component heeft? Het blijkt dat bij een sterke emotie vele hormonen door je lichaam razen en dat er vele andere biochemische processen plaatsvinden, als reactie van de hersenen op een prikkel, een trigger, die verbonden is aan een onbewuste negatieve aanname over jezelf en/of de ander. Deze ontlading, die voelbaar is als een emotie, wordt geactiveerd in de amygdala, een kleine structuur van de hersenen, die betrokken is bij het verwerken en opslaan van emoties.

Deze processen vinden plaats buiten ons bewustzijn om en daar kunnen we op dat moment dus niets aan doen. De trigger raakt aan een pijn, die je als kind hebt opgedaan en die zo erg voor je was, dat je die niet kon verwerken. Je koppelde er een negatieve gedachte aan en toen ontstond een emotionele ‘wond’. Telkens als iets soortgelijks plaatsvindt, wordt die wond geraakt.

Anders gezegd: Eckhart Tolle beschrijft dat ‘een emotie een lichamelijke afspiegeling is van een negatieve gedachte in de vorm van bijvoorbeeld samentrekking (angst), of zich opbouwende energie (boosheid)’. Ook verdriet geeft een specifieke gewaarwording in het lichaam. Ergens in het lichaam wordt een emotie letterlijk voelbaar.

Dus een emotie is niet alleen een lichamelijk proces, opgewekt door een trigger, hij hangt direct samen met, en is zelfs afhankelijk van een negatieve gedachte.

Wat betekent dit?

Wat dit voor mij betekent is, dat het bekende plaatje er toch anders uitziet. Hierin ligt de bevrijding. Ik zet het hieronder op een rijtje.

Ten eerste is de ander of de situatie dan niet meer de oorzaak van onze emotie, maar ‘slechts’ de aanleiding. Als je dit tot je door laat dringen, bevrijd je de ander, jezelf, je situatie of waar je emotie maar op gericht is van het label vijand (geweld vind ik in dit opzicht wat anders). Hoe zal daardoor je mensbeeld, zelfbeeld en wereldbeeld veranderen? De ander, die eerst alleen maar iemand leek die jou wilde kwetsen, bijvoorbeeld, zie je nu meer als mens met beperkingen, emotionele wonden en beschadigingen, die toch ook zijn of haar best doet in het leven en zo goed mogelijk probeert te (over)leven. En dat geldt natuurlijk ook voor jou. Kun je je voorstellen dat uit deze blik meer geduld, compassie, mildheid en vergevensgezindheid zullen voortkomen?

Ten tweede vind je dan de mogelijkheid om jezelf te bevrijden van een slachtoffer-gevoel. In de loop der jaren heb ik gezien, dat een onverwerkte, oude emotie alleen zichtbaar kan worden door een trigger van buitenaf. En alleen dat wat zichtbaar, bewust geworden is, kan geheeld worden. Dus triggers zijn in dit opzicht geschenken, die ons de mogelijkheid bieden om onbewuste en onverwerkte pijn, boosheid en angsten bewust te maken en te helen. Hierdoor zullen we steeds meer in balans komen en krachtiger worden. (Waarmee ik niet wil zeggen, dat je de triggers moet opzoeken door bijvoorbeeld in een toxische relatie te blijven.)

Ten derde ligt in deze visie op emoties besloten hoe je ze kunt helen. Hieronder ga ik daar verder op in. In drie vervolg-artikelen behandel ik de genoemde emoties afzonderlijk, omdat ze ook om een enigszins andere aanpak vragen. Heel kort alvast gezegd: verdriet vraagt om troost, boosheid om serieus genomen te worden en angst om geruststelling. Zie daarvoor de artikelen Omgaan met verdriet, Omgaan met boosheid en Omgaan met angst. Maar hier beschrijf ik vijf algemene tips, die toepasbaar zijn op alle lastige emoties.

Hoe we onze emoties kunnen helen

1. Een houding van onvoorwaardelijke acceptatie, erkenning en begrip

Waarom: lastige emoties worden versterkt door o.a. ontkenning, negeren, afwijzing en/of onbegrip; een tegenovergestelde houding is dus helend. Dit wordt een stuk gemakkelijker als je er vanuit gaat dat de emotie die je voelt, meestal afkomstig is van een innerlijk kinddeel, dat energetisch nog in je systeem aanwezig is. Een boos, verdrietig of angstig kind wijs je toch niet af?

Een theorie, die ik mooi en behulpzaam hierbij vind, is dat bij chronisch of acuut trauma het kind dat dat ervaarde, achterblijft in die traumatische situatie. Het lijdt daarom nog steeds, en gelooft nog steeds haar of zijn eigen interpretatie van die situatie, die neerkomt op: het ligt aan mij, ik ben fout, slecht of stom, ik kan het niet aan, ik ben in gevaar.

Bovendien voelt het kind zich alleen. Zolang dit achtergebleven kind voor ons nog onbewust blijft, zolang blijft het een grote invloed op ons in ons huidige leven houden door heftige emoties en krachtige doch onhandige overlevingsstrategieën. Hoe heftiger de lading en hoe krachtiger de strategie, hoe ernstiger en vroeger het trauma heeft plaatsgevonden. Dus hoe irreëler en heftiger je reactie op sommige situaties, hoe meer begrip en liefde je nodig hebt. Zie verder tip 4.

2. Je aandacht richten op wat er in je lichaam voelbaar wordt

Dus je aandacht uit je hoofd naar beneden laten zakken. Wees helemaal aanwezig als een stille, ruimhartige getuige bij wat je voelt.

Ik geef ook wel eens de volgende instructie in m’n praktijk: Knip het touwtje tussen je verhaal en je emotie door en voel alleen wat je nu voelt. Dit vraagt focus en volledig toelaten van je emotie. Wat hierbij goed helpt is je ademhaling erbij betrekken door je voor te stellen dat je met je uitademing de betreffende plek in je lichaam ‘aanraakt’ of omhult en er gewoon een tijdje bij blijft met je aandacht. Ik zie in mijn praktijk dan steeds weer wondertjes gebeuren.

Wat ook een goed effect kan geven is, als je nadat je de plek van de emotie en de bijbehorende negatieve aanname hebt gevonden, je juist je aandacht een aantal minuten bij een plek in je lichaam houdt, waar je het tegenovergestelde voelt, bijvoorbeeld ontspanning, warmte of een ander prettig gevoel. Je hersenen volgen je aandacht en je hele systeem komt tot rust en de aanname verdwijnt.

3. Onderzoek de negatieve gedachte

Vind de negatieve gedachte, waarna je emotie ontstond. Het kan interessant zijn en je emotie kalmeren als je jezelf de vraag stelt: wanneer begon dat nare gevoel? Wat dacht ik toen? Vaak was er een afkeurende gedachte, gericht op jezelf, een ander of je situatie. Die kun je vervolgens onderzoeken. Is die wel waar? Kun je het zeker weten? Wat is je reactie als je die gelooft? Wie zou je zijn of hoe zou je je voelen zonder deze gedachte? (The Work van Byron Katie). Op dit idee komt vaak protest, want het is gezien … (de situatie) toch logisch om nu boosheid, verdriet of angst te voelen? Ja misschien wel, maar niet altijd en zonder de betreffende negatieve gedachte(n) zullen je beleving en gedrag anders zijn.

4. Een gesprekje aangaan met jezelf

Dit doe je vanuit jouw volwassen zelf met je innerlijke kind, om het te troosten of moed in te spreken of de negatieve aannames te ontkrachten.

Bij het gesprek stel je je voor dat het kleine boze, verdrietige of angstige kind in je antwoorden zal geven. Dat is op zich al helend, omdat je de relatie met jezelf dan verbetert. Het kind heeft op al deze antwoorden een goede respons nodig. Dus meelevend, accepterend, troostend, uitleg gevend of waarderend, iets wat je vroeger nodig had maar niet kreeg. Als je van binnen op een gegeven moment rust gaat ervaren, ben je klaar, voor die situatie. Het innerlijk kind heeft jou dan echt gehoord en toegelaten. Zorg ervoor dat je niet iets forceert, maar laat het proces een natuurlijk verloop hebben.

Om te beginnen stel je je voor dat je de meest geduldige, wijze, liefdevolle vader of moeder voor jezelf (je innerlijke kind) bent. Voel dat ook echt van binnen. Soms kost dat even tijd. Dan kun je van daaruit contact proberen te maken en als dat goed voelt een gesprekje aangaan. In dat gesprek kun je vervolgens het kind net zo lang helpen en begeleiden totdat het jou hoort en begrijpt en het negatieve verhaal of de negatieve aanname over zichzelf los kan laten.

Wees hierbij ook echt belangstellend naar het verzet of het protest. Als dat gebeurt, heeft het kind wat anders nodig dan je tot nu toe gaf. Misschien meer tijd, misschien meer invoelen en begrip, misschien meer geduld, enzovoorts.

Het gesprek vraagt aandacht, focus en een onvoorwaardelijke acceptatie, want het moet wel veilig zijn. Zodra je ergens ook maar de geringste afkeuring opmerkt, kun je beter even stoppen tot je de houding van mildheid weer gevonden hebt. Het gesprek opschrijven kan helpen bij de concentratie. In de setting van een sessie, mocht je dat willen, is dit hele proces gemakkelijker, omdat er dan iemand is die de vragen kan stellen en de focus mede vast kan houden.

Op deze manier herstel je het contact weer met je jezelf en haal je je beschadigde innerlijke kind weer terug uit de traumasituatie van vroeger en wordt het geïntegreerd in je systeem.

5. Verwoord je emotie in één zin

Het lijkt iets kleins, maar het kan heel doeltreffend zijn: als je je van slag voelt, achterhaal welke emotie nu speelt en verwoord deze in een zin die gaat als volgt: Ik voel me … , omdat… Bijvoorbeeld: Ik voel me boos, omdat de bus eerder wegreed dan op de dienstregeling stond. Ik voel me verdrietig, omdat ik … mis. Ik voel me angstig, omdat ik denk dat ik straks niet op tijd klaar ben. Het is verrassend hoe goed deze eenvoudige oefening kan helpen. Door je emotie in één zin te proberen verwoorden, ga je erover nadenken en als je de juiste zin gevonden hebt, geeft dit de erkenning die nodig is om je systeem weer te kalmeren.

6. Een oceaan van vrede

Stel je voor dat er in jou een diepe oceaan van vrede is. Deze oceaan van vrede ligt ver onder de oppervlakte van de turbulentie van je emoties en van alles dat er gebeurt in je dagelijks leven en kan daardoor niet verstoord worden. Zak in deze oneindige, stille oceaan van vrede en neem waar hoe het hier voelt.

Liesbet Scager, december 2018

———————————————————–

meer lezen:

artikel over omgaan met boosheid 

artikel over omgaan met verdriet

artikel over omgaan met angst