Voordat we ingaan op hoe je kunt omgaan met angst, is het in mijn ogen belangrijk om eerst in te gaan op wat het eigenlijk is. Angst vind ik eigenlijk maar een vreemd iets. Het lijkt zo ongrijpbaar en heeft toch zoveel invloed op ons. Angst is eigenlijk niets anders dan een gedachte over de toekomst, die negatief is, en die je gelooft. Alle angstgedachten komen mijns inziens neer op: ‘Het gaat vast fout!’ En dan vaak gecombineerd met: ‘En dat kan ik dan niet aan.’ Of, meer onbewust misschien: ‘Dat overleef ik niet.’
Maar angst voor mislukking, afwijzing, ongemak, pijn en verdriet, tijdverspilling, verveling, falen, enzovoorts kan veel belemmeren of blokkeren: je creativiteit, liefde, plezier en onbevangenheid, een gevoel van voldoening dat je krijgt door uitdagingen aan te gaan, rust en vertrouwen, om maar wat te noemen en dit alleen al is nogal wat.
De angstgedachte wordt als een waarheid en als veilig gezien.
Het lastige is, dat deze gedachte, ‘het gaat vast fout’, vaak onbewust blijft en als die wel bewust is, als een waarheid en als veilig gezien wordt. De volgende vaak onbewuste gedachten kunnen eronder liggen, misschien herken je er een aantal:
- Ik kan de toekomst voorspellen.
- Als ik wel in een goede afloop geloof en het gaat toch mis, ga ik af.
- Als ik er nu maar alvast vanuit ga dat het mislukt, is de teleurstelling straks minder groot.
- Als ik geloof dat het toch niet gaat lukken, omdat het in het verleden ook niet gelukt is (bijvoorbeeld), ben ik niet dom en naïef, maar wijs.
- Als ik uitga van falen, is dat een vertrouwde aanname van hoe ik mijn leven of mijzelf zie en dat geeft me houvast.
- Alleen angst maakt me alert genoeg om veilig te zijn.
Zo zullen er nog meer zijn. Het paradoxale is dus dat angstgedachten een veilig gevoel beloven. En het omgekeerde voelt ook waar, dat vertrouwen geen houvast geeft en dus angstig is. Het tegendeel is waar: de angst dat het mis zal gaan, geeft een sterk onveilig gevoel; vertrouwen geeft een gevoel van kracht.
Angst kan zichtbaar zijn, van je lichte zorgen maken, onzekerheid, zenuwachtigheid en onrust, tot paniek en fobieën. Maar het komt soms ook voor in de vermomming van agressie en boosheid. Dat kun je voor jezelf checken met de vraag als je boos bent: waar ben ik nu bang voor?
Wat kun je aan angst doen?
1. De leeuw in de bek kijken
De leugen van een angstgedachte kun je blootleggen door ‘de leeuw in de bek te kijken’, zoals ik het noem. Het is een oefening, die ik regelmatig toepas in mijn praktijk. Niet wegrennen of aanvallen, maar blijven staan en kijken. Je kiest een angstgedachte, bijvoorbeeld ze gaan me vast afwijzen. Dan ga je daarin mee door te vragen: ‘Stel dat dat gebeurt, wat zou daar erg of eng aan zijn?’ Dan word ik verstoten. Je herhaalt de vraag. Antwoord: Dan blijf ik alleen achter, in een woestijn en ik roep en roep en er komt niemand… (Meestal zijn er meer vragen nodig.)
Als je nu met heel je aandacht daar kunt verblijven, met een openheid en nieuwsgierigheid voor hoe het daar is, hoe het voelt, zonder dat er iemand komt, dan kan er ineens een omslag plaatsvinden. De angst wordt getransformeerd in een Zijns-kwaliteit, zoals een gevoel van verbondenheid of vertrouwen. Heel mooi en mysterieus vind ik, hoe dat spontaan plaatsvindt, zodra je je helemaal overgeeft aan die ervaring, die je zo graag had willen vermijden.
N.B. De situatie en ervaring waar je zo bang voor bent, in dit geval de eenzaamheid, de hulploosheid in een ‘woestijn’, heb je als kind meegemaakt en nooit kunnen verwerken. Het opnieuw ontmoeten van die gevoelens, vanuit aanvaarding, kan die angst en pijn helen.
2. The Work van Byron Katie
Deze oefening is voor angstgedachten heel geschikt. Probeer elk antwoord ook te voelen, zodat het niet alleen cognitief blijft. Kun je zeker weten dat het vast niet zal lukken? Ook al lijkt bijvoorbeeld een eigen bedrijf starten onzekerder dan het behouden van een vaste baan (is maar de vraag, daar kun je ook the work op doen!). Ook al heb je dat al zo vaak geprobeerd (wat dat ook is). Wie zou je zijn zonder deze angstgedachte? Hoe voel je je dan? Als angst niet zou bestaan, wat zou je dan doen? Hoe zie je dan jezelf en de wereld?
3. Lichaamswerk
Wat ook heel goed kan werken is als je je aandacht geeft aan het gevoel in je lichaam als je angst voelt. Als je je er niet tegen verzet en zonder veroordeling kijkt, ook al komt het ongelegen, zoals als je net in slaap wilt vallen of op reis, zal het door je milde aandacht op een gegeven moment wegebben. Zo had ik eens een cliënt, die al jaren geplaagd werd door, zoals hij het beschreef, heftige paniek in zijn buik midden in de nacht. Toen het hem uiteindelijk lukte om het gevoel volledig te accepteren op dat moment, verdween het en kwam voor zover ik weet niet meer terug.
Ook met je aandacht juist naar een ontspannen lichaamsdeel gaan en daar een aantal minuten blijven, kan hetzelfde effect hebben.
4. Desensitisatie
Er zijn verschillende methoden waarbij je in kleine toenemende stapjes je angst kan overwinnen door jezelf ermee te confronteren. Je wordt er on-gevoeliger voor (de-sensitisatie). Afhankelijk van waar de angst op gericht is, kun je kleine en haalbare stapjes zetten in het wel iets doen wat je anders uit angst niet zou doen. Begin bij het kleinste stapje dat je kunt doen, waarbij je toch al wat spanning voelt, zoals je voorstellen dat je dat zult doen waar je bang voor bent. Voel de spanning die het alleen al voorstellen van die situatie met zich meebrengt en breng je lichaam dan tot rust door bijvoorbeeld diep te ademen. Neem dan een iets moeilijker stap en doe hetzelfde, en dit in toenemende moeilijkheid.
Bij specifieke angsten kan EFT (Emotional Freedom Technique) heel goed werken. Bij eenduidige fobieën kan EMDR (Eye Movement Desensitization Reprocessing) goed werken. Het gaat voor dit artikel te ver om hierover nu meer uit te leggen.
5. Als je kind of een ander bang is
We zijn geneigd om dan direct tegen de angst in te gaan met bijvoorbeeld Ah joh, er is niets aan de hand, er is helemaal geen spin, de tandarts verdooft je toch, enzovoorts. Hoe goed deze uitspraken ook bedoeld zijn, ze kalmeren meestal niet. Het punt is, bij angst gebeurt er wat in je brein: het peil van stresshormonen schiet omhoog en de verschillende delen van het brein communiceren niet meer goed met elkaar. De neocortex, het gebied waar het logische verstand huist, wordt niet goed bereikt. Dus de logica komt niet aan.
Hoe je je kind of de ander wel kunt proberen te kalmeren, is eerst meegaan en meevoelen met hoe angstig het voor haar of hem is en dan rustig, langzaam pratend gaan kalmeren, het kind in je armen houden, de ander even vastpakken of kalmerend aanraken. Zo kan het brein weer kalmeren en dan is er meer ruimte om op de inhoud van de angst in te gaan, als dat nog nodig is.
Het moge duidelijk zijn dat deze opsomming niet compleet is. Ook realiseer ik me dat deze oefeningen voor velen best moeilijk zijn en veel bewustzijn vragen als je die alleen wilt doen. Dit omdat angstgedachten zo overtuigend kunnen zijn en het angstgevoel zo overweldigend kan voelen.
Maar ik geloof, dat angsten overwonnen kunnen worden door een accepterende houding, ze goed te onderzoeken en in het dagelijks leven toch te doen wat je niet durft maar wel wilt. Ze hoeven je niet gegijzeld te houden. Een uitspraak die ik nooit meer ben vergeten, gaf m’n broer eens als antwoord op de vraag of hij het niet eng vond om in Duitsland te gaan wonen en werken. Hij had daar een baan aangeboden gekregen op het niveau van de TU (Technische Universiteit), terwijl hij als bagage het VWO en een cursus programmeren van een half jaar had gedaan. Hij zei: ‘Ik kan hoogstens op mijn bek gaan!’ (En dat ging hij, maar hij overleefde en behield zijn baan.)
Het is mijn overtuiging, dat uit angst ergens blijven (baan, relatie, huis, woonplaats) terwijl het niet meer goed voelt, risicovoller is dan weggaan. Dit omdat het ten koste van je welzijn kan gaan. Je gaat als je naar je angstgedachten luistert tegen jouw stroom in, je verlaat jezelf. Daar betaal je vroeger of later een prijs voor, of het leven geeft je een zet, en die kan dan vaak veel pijnlijker zijn, dan als je zelf was weggegaan. Omgekeerd zul je ‘support of nature’ krijgen als je met jouw stroom meegaat. Maar hoe dan ook, je neemt je beslissing op precies het juiste moment voor jou.
Je geeft jezelf een groot geschenk als je luistert naar je hart of intuïtie en er in een daad gevolg aan geeft, hoe risicovol het ook voelt en misschien soms ook is. Ik heb vaak ervaren en gezien, dat een sprong in het diepe meer voldoening en zelfvertrouwen geeft, dan jezelf veilig houden. Niet dat het meteen leuk is en gemakkelijk gaat, meestal niet! Het leven vraagt soms veel van ons: doorzettingsvermogen, moed, geduld, loslaten, ploeteren en worstelen! Maar daar krijgen we geestelijke spierballen van! Het is een weg van ontwikkeling, die niemand je ooit meer afneemt.
Liesbet Scager, december 2018
———————————————————–
meer lezen:
artikel over omgaan met lastige emoties in het algemeen
